Người lao động làm việc theo thời vụ thường chịu thiệt thòi khi không tham gia BHXH, BHYT.

Chính sách chưa thu hút người dân

Theo thống kê của Ban Thu (BHXH Việt Nam), trong năm đầu thực hiện chính sách BHXH tự nguyện năm 2008 cả nước có 6.110 người tham gia, đến năm 2015 tăng lên 225.240 người và con số này đạt 291.000 người tham gia tính đến hết năm 2017. Có thể thấy số đối tượng tham gia và số tiền thu hằng năm đều tăng cao hơn so với năm trước, nhưng số người tham gia so với lực lượng lao động còn đạt tỷ lệ rất thấp. Để đạt con số ba triệu người tham gia BHXH tự nguyện vào năm 2020 theo mục tiêu đặt ra đang là một thách thức lớn.

Một trong những nguyên nhân chính của việc triển khai chính sách chưa hiệu quả là do nhiều người vẫn chưa hiểu và nhận thức đầy đủ về chính sách BHXH tự nguyện, thậm chí, một bộ phận dân cư còn chưa biết có chính sách BHXH tự nguyện, do công tác tuyên truyền về chính sách này chưa thật sự sâu rộng. Cùng với đó, người lao động ở Việt Nam chưa có thói quen tham gia BHXH khi trẻ để hưởng lương hưu khi tuổi già; thu nhập của người lao động ở nông thôn còn thấp, bấp bênh, không ổn định. Hiện tại, BHXH Việt Nam có gần 40.000 đại lý thu trên toàn quốc, hầu hết ở các thôn, xã, nhưng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn hạn chế. Hầu hết đối tượng tham gia BHXH tự nguyện hiện nay là những đối tượng người lao động đã tham gia BHXH bắt buộc, chưa đủ tuổi nhận lương hưu cho nên họ tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện, còn số nông dân tham gia là rất ít.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, chính sách BHXH tự nguyện chưa thật sự hấp dẫn người lao động khi mới thiết kế hai chế độ là hưu trí và tử tuất. Trong khi, người lao động rất cần thụ hưởng các chế độ về thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp chỉ có ở BHXH bắt buộc. Người tham gia tự nguyện phải đóng 22% mức thu nhập khai đóng BHXH tự nguyện, và nếu đóng theo mức thấp nhất là mức chuẩn nghèo nông thôn thì mức đóng góp ít, thời gian tham gia dài... cho nên chưa tạo sức hấp dẫn.

Theo quy định, từ ngày 1-1-2018, Nhà nước hỗ trợ kinh phí đóng BHXH tự nguyện cho người tham gia, theo đó, hộ nghèo được hỗ trợ 30%, hộ cận nghèo được hỗ trợ 25%, các đối tượng còn lại được 10% theo mức chuẩn nghèo quốc gia. Tuy nhiên, với mức chuẩn nghèo hiện nay đang là 700.000 đồng, mức đóng BHXH tự nguyện theo chuẩn nghèo là 22% của 700.000 đồng, tương ứng 154.000 đồng, thì mức hỗ trợ theo các tỷ lệ nêu trên nhiều người dân vẫn cho là rất thấp, các đối tượng thuộc hộ nghèo, cận nghèo muốn được hỗ trợ mức cao hơn mới tham gia BHXH tự nguyện.

Tăng tính hấp dẫn

Có thể thấy, phạm vi bao phủ của BHXH đang là vấn đề chính phải xử lý khi có tới 71% số người lao động trong toàn xã hội chưa tham gia BHXH, họ chủ yếu là nông dân và lao động nông thôn, lao động khu vực phi chính thức. Phần lớn lao động nông thôn đang phải đương đầu với tai nạn lao động, ốm đau thai sản, rủi ro thất nghiệp với tuổi già không nơi nương tựa mà không được BHXH hỗ trợ.

Một khảo sát về nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của Viện Khoa học Lao động và Xã hội phối hợp Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) thực hiện năm 2017 cho thấy, có tới 35,2% số lao động phi chính thức chưa tham gia BHXH tự nguyện mong muốn tham gia. Đặc biệt, 8,5% số lao động cho biết sẽ tham gia BHXH tự nguyện nếu có sự điều chỉnh, bổ sung các quy định theo hướng hợp lý và nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ của ngành BHXH...

Theo Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn, số lượng người tham gia BHXH tự nguyện còn ít một phần là do người dân chưa hiểu được hết lợi ích của chính sách, một phần cũng có nguyên nhân từ chính sách. Vì vậy, phải làm sao để người dân hiểu được lợi ích và tăng được sức hấp dẫn của chính sách thì mới có thể đạt mục tiêu ba triệu người tham gia BHXH tự nguyện vào năm 2020. Hiện, cơ quan BHXH Việt Nam đã đề xuất, kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nghiên cứu tăng mức hỗ trợ cho người tham gia BHXH tự nguyện, nhất là đối tượng không thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo. Đồng thời, kiến nghị sửa đổi chính sách để BHXH tự nguyện hấp dẫn và thu hút người lao động hơn, đa dạng loại hình và mức đóng bảo hiểm để phù hợp mức thu nhập khác nhau của người lao động, nhất là người thu nhập thấp, người nghèo khu vực phi chính thức.

Bên cạnh đó, theo thống kê, có đến 40 triệu lao động làm việc phi chính thức, trong đó chủ yếu là lao động từ nông thôn ra. Phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh sản xuất và người lao động tự làm đều trốn tránh không đăng ký lao động, không đóng các loại BHXH. Vì vậy, cần nhanh chóng chính thức hóa lao động phi chính thức, khuyến khích tham gia BHXH để bảo đảm quyền lợi cho người lao động thuộc khu vực này.../.