Trước thời điểm 2 luật có hiệu lực thi hành, Giám đốc BHXH Việt Nam Lê Hùng Sơn đã có những chia sẻ về nội dung này.

PV: Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 sẽ chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025. Là cơ quan được giao tổ chức thực hiện chính sách BHXH, BHYT, thời gian qua, BHXH Việt Nam tham gia xây dựng, hoàn thiện 2 bộ luật quan trọng này như thế nào, thưa ông?

Giám đốc BHXH Việt Nam Lê Hùng Sơn: Thời gian qua, BHXH Việt Nam với vai trò là cơ quan tổ chức thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT đã tham gia tích cực và trách nhiệm với cấp có thẩm quyền trong việc xây dựng, sửa đổi chính sách, pháp luật về BHXH, BHTN, BHYT.

Theo đó, BHXH Việt Nam đã chủ động cung cấp thông tin, số liệu thống kê, phân tích, đánh giá tác động trên cơ sở tình hình và kết quả thực hiện chế độ, chính sách, cũng như những hạn chế, vướng mắc, bất cập từ thực tiễn triển khai trên toàn quốc. Những đánh giá của BHXH Việt Nam xuất phát từ thực tiễn đã phục vụ thiết thực, hiệu quả và làm cơ sở khoa học, thực tiễn vững chắc cho cơ quan chủ trì xây dựng các dự thảo luật. Các ý kiến đề xuất của BHXH Việt Nam luôn hướng tới việc tháo gỡ căn bản các vướng mắc, bất cập từ thực tiễn thi hành các Luật BHXH và BHYT hiện hành. Đồng thời, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, tính đồng bộ, thống nhất, tính khả thi, phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và yếu tố bình đẳng giới, với quan điểm xuyên suốt là mở rộng, gia tăng quyền và lợi ích của người tham gia, thụ hưởng chính sách.

BHXH Việt Nam cũng đóng góp để hoàn thiện các quy định về quản lý nhà nước đối với BHXH, BHYT, quyền và trách nhiệm của cơ quan BHXH, cũng như các tổ chức, cá nhân liên quan, hướng tới một hệ thống chính sách toàn diện, đồng bộ và hệ thống tổ chức thực hiện chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả, công khai, minh bạch. Các đề xuất của BHXH Việt Nam đã được các Bộ, Ngành đánh giá cao, tiếp thu, đưa vào các dự thảo luật trình Quốc hội thông qua.

Song song với việc đề xuất, góp ý tham gia hoàn thiện chính sách, BHXH Việt Nam cũng đẩy mạnh công tác truyền thông về chính sách BHXH, BHYT và các dự thảo luật trên các kênh truyền thông, báo chí. Thông qua việc triển khai công tác truyền thông bài bản, chuyên nghiệp, hiệu quả, BHXH Việt Nam đã chủ động, kịp thời truyền tải chính xác, đầy đủ thông tin về chính sách BHXH, BHYT tới các cấp, các ngành, các tầng lớp Nhân dân, người lao động; trong đó có các nội dung về những thay đổi, điểm mới của các dự thảo luật với những số liệu, căn cứ, đánh giá từ thực tiễn. Từ đó, góp phần để các cấp, các ngành, các tầng lớp Nhân dân, người lao động, doanh nghiệp hiểu đúng, đầy đủ hơn về chính sách BHXH, BHYT về các dự thảo luật, tạo sự đồng thuận trong triển khai, xây dựng, góp ý.

PV: Những thay đổi trong Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 được đánh giá là “đột phá”, mang lại nhiều quyền, lợi ích lớn hơn cho người tham gia, thụ hưởng chính sách. Những điểm mới nổi bật đó là gì, thưa ông?

Giám đốc BHXH Việt Nam Lê Hùng Sơn: Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 với nhiều điểm mới được Quốc hội thông qua với sự đồng thuận rất cao, cho thấy những đổi mới này đã đi đúng định hướng, chủ trương của Đảng về chính sách an sinh xã hội đối với người lao động, phù hợp với thực tiễn và kỳ vọng của xã hội. Mục tiêu chính là mở rộng đối tượng tham gia, gia tăng quyền, lợi ích trong thụ hưởng chính sách, đồng thời tăng cường chế tài xử lý vi phạm, cụ thể:

Về mở rộng đối tượng và tính linh hoạt trong tham gia

Đối với BHXH bắt buộc: Luật BHXH năm 2024 đã mở rộng và làm rõ thêm nhiều nhóm đối tượng tham gia là công dân Việt Nam, bao gồm cả những người lao động thỏa thuận làm việc bằng tên gọi khác hợp đồng lao động nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên. Đây là bước tiến quan trọng để bao phủ các hình thức lao động mới trên thị trường. Ngoài ra, đối tượng chủ hộ của hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh, dân quân thường trực, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố, người lao động làm việc không trọn thời gian có tổng mức tiền lương trong tháng bằng hoặc cao hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất cũng được bổ sung vào đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Đặc biệt, người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp tại công ty và công ty mẹ, Thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã không hưởng tiền lương cũng được đưa vào đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Đối với BHYT: Các đối tượng tham gia BHYT được mở rộng đồng bộ với đối tượng BHXH bắt buộc, bao gồm cả người lao động làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên (kể cả thỏa thuận bằng tên gọi khác), người quản lý doanh nghiệp không hưởng tiền lương, người lao động làm việc không trọn thời gian, và chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh. Ngoài ra, Luật BHYT năm 2024 còn bổ sung nhiều nhóm đối tượng được ngân sách nhà nước đóng hoặc hỗ trợ mức đóng, như người lao động nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau hoặc thai sản từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng, người dân tộc thiểu số thuộc hộ cận nghèo cư trú tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, người từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi thuộc hộ cận nghèo đang hưởng trợ cấp tuất hàng tháng, người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội đang trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng, người tham gia lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, nhân viên y tế thôn, bản; cô đỡ thôn, bản, và nạn nhân theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người.

Đối với BHXH tự nguyện: Luật làm rõ đối tượng tham gia BHXH tự nguyện là người đang tạm hoãn thực hiện hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận về việc đóng BHXH bắt buộc trong thời gian này. Điều này giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người lao động trong việc duy trì thời gian tham gia BHXH.

Về gia tăng quyền lợi và tính hấp dẫn trong thụ hưởng chính sách:

Giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu: Luật BHXH năm 2024 quy định giảm từ 20 năm xuống còn 15 năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng. Điều này tạo cơ hội cho những người tham gia muộn hoặc không liên tục vẫn có thể tích lũy đủ năm đóng để hưởng lương hưu thay vì phải nhận BHXH một lần.

Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội: Đây là một điểm mới mang tính đột phá, hình thành hệ thống BHXH đa tầng. Độ tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội đã giảm xuống 75 tuổi (hiện hành là 80 tuổi), và đặc biệt, người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo thì từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi cũng được hưởng trợ cấp này.

Bổ sung chế độ thai sản cho BHXH tự nguyện: Đây là chính sách khuyến khích nhằm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Người mẹ hoặc người cha tham gia BHXH tự nguyện sinh con (nếu đáp ứng đủ điều kiện về thời gian đóng BHXH từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh) sẽ được hưởng trợ cấp thai sản với mức 2.000.000 đồng cho mỗi con. Chính sách này cũng áp dụng cho các trường hợp thai chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ từ 22 tuần tuổi trở lên.

Bên cạnh đó, Luật BHXH 2024 bổ sung quy định cho phép công dân Việt Nam đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (nếu không hưởng BHXH một lần và không bảo lưu) có thể được hưởng trợ cấp hằng tháng từ chính khoản đóng góp của mình. Mức trợ cấp thấp nhất bằng mức trợ cấp hưu trí xã hội hằng tháng và được hưởng BHYT do ngân sách nhà nước đóng. Điều này tạo thêm một lựa chọn quan trọng, giúp người lao động có thêm sự đảm bảo an sinh khi về già.

Linh hoạt hơn về quyền nhận BHXH một lần: Đối với những người tham gia BHXH trước ngày 01/7/2025 hoàn toàn có quyền nhận BHXH một lần theo quy định trước đây. Với những người tham gia từ ngày 01/7/2025 trở đi, quyền nhận BHXH một lần vẫn được duy trì trong 4 trường hợp cụ thể: đủ tuổi hưởng lương hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH, ra nước ngoài định cư, mắc các bệnh hiểm nghèo (ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS), hoặc có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên, người khuyết tật đặc biệt nặng. Điều này thể hiện sự cân bằng giữa quyền lợi trước mắt và khuyến khích tham gia lâu dài để hưởng lương hưu.

Đảm bảo quyền lợi cho lao động nước ngoài và lao động Việt Nam ở nước ngoài: Luật mới đã bổ sung quy định trường hợp điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định về thời gian tham gia BHXH của người lao động ở Việt Nam và ở nước ngoài được tính để xét điều kiện hưởng chế độ BHXH. Mức hưởng chế độ BHXH ở Việt Nam sẽ được tính theo thời gian người lao động đã đóng BHXH tại Việt Nam.

Cơ chế xác định căn cứ đóng linh hoạt hơn: Luật BHXH 2024 thay thế “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu”. Mức tham chiếu sẽ do Chính phủ quyết định và điều chỉnh dựa trên mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và quỹ BHXH. Điều này giúp cập nhật hơn với thực tiễn kinh tế. Đối với chủ hộ kinh doanh và một số chức danh quản lý không hưởng tiền lương, họ được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.

Về minh bạch và tiện ích trong quản lý:

Sổ BHXH và thẻ BHYT điện tử: Luật quy định chậm nhất là ngày 01/01/2026, sẽ thực hiện cấp sổ BHXH bằng bản điện tử. Người tham gia BHXH có quyền được cơ quan BHXH định kỳ hằng tháng cung cấp thông tin về việc đóng BHXH thông qua phương tiện điện tử và được xác nhận thông tin khi có yêu cầu. Đối với thẻ BHYT, việc cấp thẻ cũng sẽ được thực hiện bằng bản điện tử, bản giấy và có giá trị pháp lý như nhau. Điều này góp phần hiện đại hóa công tác quản lý và tạo thuận tiện cho người dân.

Rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục: Thời hạn cấp sổ BHXH và thẻ BHYT đã được quy định rõ ràng và rút ngắn đáng kể, ví dụ cấp thẻ BHYT rút ngắn từ 07 ngày xuống chỉ trong 05 ngày làm việc. Điều này thể hiện nỗ lực trong việc cải cách hành chính, hướng tới sự hài lòng của người tham gia.

Về tăng cường kỷ cương và xử lý vi phạm:

Luật BHXH 2024 và Luật BHYT 2024 đã tăng cường các chế tài xử lý hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT. Quy định rõ hành vi chậm đóng và trốn đóng. Các biện pháp xử lý bao gồm bắt buộc đóng đủ số tiền chậm đóng/trốn đóng kèm lãi suất 0,03%/ngày, xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự và không xem xét trao tặng các danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng. Đặc biệt, người sử dụng lao động chậm đóng, trốn đóng BHYT còn phải hoàn trả toàn bộ chi phí khám bệnh, chữa bệnh trong phạm vi quyền lợi mà người lao động đã chi trả trong thời gian chưa có thẻ BHYT do lỗi của người sử dụng lao động.

Luật BHXH 2024 còn bổ sung hành vi bị nghiêm cấm là cầm cố, mua bán, thế chấp, đặt cọc sổ BHXH dưới mọi hình thức. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động và tính nghiêm minh của pháp luật BHXH.

Những điểm mới nổi bật nêu trên là minh chứng cho sự nỗ lực không ngừng của Đảng, Nhà nước trong việc xây dựng một hệ thống an sinh xã hội ngày càng hoàn thiện, bao phủ rộng khắp, đảm bảo quyền lợi và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho người dân, người lao động và doanh nghiệp.

PV: Có thể thấy có rất nhiều điểm mới trong Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 mang ý nghĩa lớn với người tham gia, thụ hưởng chính sách. Để triển khai, thực hiện tốt các quy định này, BHXH Việt Nam đã, đang và sẽ tập trung vào những giải pháp nào, thưa ông?

Giám đốc BHXH Việt Nam Lê Hùng Sơn: Nhận thức rõ những thay đổi sâu rộng và tích cực của Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024, đồng thời lường trước những khó khăn, thách thức khi triển khai, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã chuẩn bị, triển khai nhiều giải pháp đồng bộ.

Thứ nhất, BHXH Việt Nam đã chủ động, tích cực tham mưu với Bộ trưởng Bộ Tài hính và các đơn vị liên quan trong xây dựng Nghị định, thông tư hướng dẫn Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024. Đây là những văn bản quan trọng cụ thể hóa các quy định của luật, giúp xác định rõ các đối tượng, mức đóng, mức hưởng, quy trình thực hiện và các vấn đề liên quan khác, tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng chính sách vào thực tế. Là cơ quan được giao tổ chức thực hiện, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người tham gia, thụ hưởng chính sách, BHXH Việt Nam đã bám sát quá trình soạn thảo, cung cấp những căn cứ khoa học và thực tiễn từ việc phân tích số liệu, đánh giá công tác giải quyết, quản lý, chi trả chế độ, và tổng hợp thực tiễn triển khai trên toàn quốc để làm cơ sở cho việc xây dựng các Nghị định, thông tư đảm bảo đồng bộ, thống nhất và khả thi, đảm bảo quyền lợi người hưởng, cải cách thủ tục hành chính…

BHXH Việt Nam sẵn sàng triển khai Luật BHXH, Luật BHYT mới, đảm bảo tốt nhất quyền lợi của người tham gia, thụ hưởng chính sách (Ảnh minh họa)

Thứ hai, để đáp ứng yêu cầu thay đổi của chế độ, chính sách và cơ cấu tổ chức bộ máy mới, BHXH Việt Nam đã tập trung nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các quy trình nghiệp vụ trong toàn hệ thống. Các quy trình được rà soát và tiếp tục đơn giản hóa nhằm tạo thuận lợi tối đa và tiện ích nhất cho người tham gia, thụ hưởng chính sách.

Thứ ba, BHXH Việt Nam đã đẩy mạnh xây dựng, nâng cấp, hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin và các phần mềm nghiệp vụ liên quan đáp ứng việc tiếp nhận, giải quyết hồ sơ, thủ tục các chế độ theo quy định mới của Luật, đảm bảo hoạt động thông suốt, đồng bộ ngay từ ngày đầu tiên triển khai.

Thứ tư, là chú trọng trang bị, cập nhật kiến thức, kỹ năng cho đội ngũ viên chức trong toàn hệ thống. Thời gian qua, BHXH Việt Nam đã tăng cường công tác tập huấn cho đội ngũ viên chức, người lao động về các quy định mới của Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 để đảm bảo cán bộ BHXH các cấp nắm vững, chủ động xử lý tình huống phát sinh; phân cấp, phân quyền, rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ kết quả, đồng thời với tăng cường kiểm tra, giám sát thực thi công vụ nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm và tinh thần phục vụ của toàn bộ đội ngũ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Thứ năm, là công tác truyền thông: Công tác truyền thông về Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 đã được BHXH Việt Nam thực hiện thường xuyên, liên tục, kiên trì, bền bỉ ngay từ giai đoạn xây dựng luật và công tác này sẽ tiếp tục được tăng cường thời gian tới. BHXH Việt Nam xác định việc truyền thông “đi trước một bước”, “từ sớm, từ xa”, đầy đủ, kịp thời là cần thiết để tạo sự đồng thuận, thống nhất trong toàn xã hội khi xây dựng và triển khai các chính sách mới. Nội dung truyền thông tập trung làm rõ những lợi ích thiết thực của việc tham gia BHXH, BHYT; những điểm mới nổi bật của Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 có hiệu lực từ 01/7/2025; hướng dẫn người dân, người lao động, doanh nghiệp trong tham gia, thụ hưởng chính sách; hướng dẫn sử dụng dịch vụ công trực tuyến về BHXH, BHYT… với phương châm truyền thông để người dân biết đến chính sách, hiểu sâu chính sách, tin tưởng chính sách, đồng thuận hưởng ứng và yên tâm tham gia mạng lưới an sinh xã hội.

Với công tác chuẩn bị kỹ lưỡng, chủ động và đồng bộ, BHXH Việt Nam đã sẵn sàng triển khai thực hiện hiệu quả Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024, đảm bảo quyền lợi cao nhất cho người tham gia và thụ hưởng chính sách, góp phần xây dựng một hệ thống an sinh xã hội bền vững, hiện đại, “lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ”.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!