Quang cảnh Hội thảo.

Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, GS.TS.Nguyễn Thanh Long, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, thực hiện Chiến lược quốc gia phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét ở Việt Nam giai đoạn 2011- 2020 và định hướng đến năm 2030, trong những năm qua, được sự quan tâm chỉ đạo, đầu tư của Nhà nước và các tổ chức quốc tế, với sự nỗ lực của cả hệ thống từ Trung ương đến địa phương, công tác phòng chống và loại trừ sốt rét ở nước ta đã đạt được các kết quả đáng kể đó là tỷ lệ mắc và tử vong do sốt rét liên tục giảm hàng năm. So với năm 2011, tỷ lệ mắc sốt rét trên 1.000 dân năm 2011 giảm 84,6%, số bệnh nhân sốt rét giảm 81,6%, số ký sinh trùng sốt rét giảm 72,6%, số trường hợp tử vong do sốt rét giảm 57,1%. Không có dịch sốt rét xảy ra.

Mỗi năm có hàng triệu người dân sống trong vùng sốt rét lưu hành được bảo vệ bằng biện pháp phòng chống muỗi sốt rét (phun tồn lưu và tấm màn bằng hóa chất diệt muỗi) và hàng chục nghìn bệnh nhân được cấp thuốc điều trị sốt rét miễn phí. Tuy nhiên, tình hình sốt rét tại một số tỉnh thuộc khu vực Miền Trung Tây Nguyên và miền Đông Nam bộ diễn biến phức tạp, một số tỉnh có nhiều người mang ký sinh trùng sốt rét như: Bình Phước, Gia Lai, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đăk Lăk, Đăk Nông, Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Bình, Quảng Trị. Bệnh sốt rét có nguy cơ quay trở lại, gia tăng số mắc, số tử vong và có thể gây thành dịch.

Để đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét ở Việt Nam giai đoạn 2011- 2020 và định hướng đến năm 2030 tiến tới loại trừ Sốt rét ở Việt Nam, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long đề nghị Chương trình phòng chống sốt rét cần tiếp tục thực hiện đồng bộ các biện pháp như: Tiếp tục triển khai các biện pháp truyền thông giáo dục sức khỏe để các cấp Chính quyền, đoàn thế địa phương và cộng đồng chủ động, tích cực tham gia vào các hoạt động phòng chống và loại trừ sốt rét tại địa phương; Đảm bảo thực hiện thường xuyên công tác giám sát, phát hiện, chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời, quản lý ca bệnh, quản lý đối tượng dân đi biển động, đặc biệt đối với người dân thường xuyên đi rừng, ngủ rẫy, người trở về từ các nước có sốt rét lưu hành; điều trị bệnh nhân sốt rét đúng thuốc, đủ liều theo quy định của Bộ Y tế; tăng cường phối hợp đa ngành trong công tác phòng chống sốt rét …

Tiến sĩ Kidong Park, trưởng Đại diện của WHO tại Việt Nam cho biết: “Việt Nam đã có những thành công lớn trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét trong thập kỷ vừa qua. Loại trừ sốt rét vào năm 2030 là một mục tiêu mà Việt Nam có thể đạt được, chỉ cần có sự cam kết mạnh mẽ của Chính phủ và các đối tác để huy động các nguồn lực và xác định các biện pháp mới để loại trừ sốt rét”.

PGS TS Trần Thanh Dương, Giám đốc NIMPE phát biểu: "Chúng tôi đánh giá cao các khuyến nghị của các chuyên gia quốc tế về sốt rét như đã đề cập trong Báo cáo đánh giá Chương trình Sốt rét Quốc gia - Việt Nam 2018. Các khuyến nghị này sẽ giúp công bố các chính sách của chúng tôi và hỗ trợ chúng tôi trong việc loại trừ bệnh sốt rét ở Việt Nam”.

Các đối tác quốc tế như Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, lao và sốt rét đã và đang hỗ trợ cho công cuộc loại trừ sốt rét ở Việt Nam thông qua Sáng kiến khu vực ngăn chặn sốt rét kháng thuốc Artemisinin của Quỹ Toàn cầu. Khoản viện trợ này nhằm hỗ trợ 5 quốc gia Đông Nam Á mở rộng các nỗ lực phòng chống sốt rét và loại bỏ được chủng sốt rét nguy hiểm nhất ở khu vực.

Ảnh minh họa, nguồn Internet.

Sốt rét đã được kiểm soát, nhưng không phải ai cũng được hưởng lợi

Mặc dù tỷ lệ mắc bệnh sốt rét và tử vong đã giảm trên toàn quốc, gánh nặng sốt rét vẫn còn ảnh hưởng đến một số khu vực và các nhóm dân cư nhất định ở các mức độ khác nhau. Đặc biệt, lây truyền sốt rét chủ yếu tập trung ở những khu vực đồi, rừng ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên và phía Nam. Trong số này, Bình Phước là tỉnh bị ảnh hưởng nặng nhất trong cả nước với 1.352/4.548 ca sốt rét trong năm 2017. Điều này là do sự gia tăng lao động nhập cư là những người ít có tiếp cận với các cơ sở y tế, cũng như tỉ lệ kháng thuốc sốt rét cao trong khu vực.

Bên cạnh dân di cư tạm thời và lao động thời vụ, các nhóm khác có nguy cơ cao nhất mắc bệnh sốt rét bao gồm cư dân sống trong rừng và bìa rừng (thường là các nhóm dân tộc thiểu số) và những người mới định cư ở rừng.

Sốt rét đa kháng thuốc - mối lo ngại ngày càng tăng

Thuốc chống sốt rét hiệu quả nhất hiện có là artemisinin. Tuy nhiên, kháng artemisinin, lần đầu tiên được phát hiện vào năm 2008 ở tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng, là mối lo ngại ngày càng tăng đối với các nước trong khu vực bao gồm Campuchia, một số vùng của Trung Quốc, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. Chiến lược loại trừ sốt rét ở Tiểu vùng sông Mekong mở rộng giai đoạn 2015-2030 đưa ra hướng dẫn loại trừ sốt rét đa kháng thuốc trong khu vực.

Tại Việt Nam, kể từ năm 2008, WHO đã hợp tác với NIMPE và các Viện Sốt rét, Ký sinh trùng và Côn trùng khu vực tại Quy Nhơn và Thành phố Hồ Chí Minh để theo dõi tình trạng kháng thuốc sốt rét và ngăn chặn kháng thuốc lây lan bằng các biện pháp can thiệp dựa trên bằng chứng, bao gồm sự phân phối rộng rãi các tấm màn tẩm hóa chất diệt và chống muỗi có tác dụng lâu dài, một biện pháp đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc kiểm soát bệnh sốt rét và đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm sự lây lan của sốt rét.

WHO cũng đã hỗ trợ Chính phủ xây dựng kế hoạch quốc gia về ngăn chặn kháng artemisinin, phù hợp với các nguyên tắc hướng dẫn được đưa ra trong Kế hoạch toàn cầu về ngăn chặn kháng artemisinin năm 2011.

Các con số về sốt rét toàn cầu và khu vực

Đã có thêm các quốc gia đang tiến tới loại trừ sốt rét, với 44 quốc gia có ít hơn 10.000 ca trong năm 2016, so với năm 2010 chỉ có 37 quốc gia. Từ năm 2010, đã có sáu quốc gia đã được chứng nhận không có sốt rét lưu hành (gồm Armenia, Maldives, Morocco, Kyrgyzstan, Sri Lanka và Turkmenistan) và một số quốc gia khác đang nhích gần hơn tới trạng thái này.

Tuy nhiên, trong năm 2016, đã có 216 triệu ca sốt rét ở 91 quốc gia, nhiều hơn 5 triệu ca so với 211 triệu của năm 2015. Điều này đánh dấu số ca mắc trở lại mức của năm 2012.

Sốt rét vẫn tiếp tục là nguyên nhân gây nhiều ca tử vong: Năm 2016, có 445.000 người đã tử vong vì sốt rét trên toàn cầu, so với ước tính 446.000 ca tử vong vào năm 2015.

Trẻ em dưới 5 tuổi đặc biệt nhạy cảm với sốt rét và chiếm tới 70% số ca sốt rét trên toàn cầu. Cứ mỗi 2 phút lại có một trẻ em tử vong vì căn bệnh này.