Quy định rõ chế tài xử lý, bổ sung hình phạt mới

Một trong những điểm mới đáng chú ý của Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 là việc phân định rõ giữa hai hành vi vi phạm chậm đóng và trốn đóng BHXH, BHYT, giúp cơ quan chức năng có cơ sở pháp lý vững chắc hơn để xác định hành vi vi phạm và áp dụng chế tài xử lý phù hợp:

Chậm đóng BHXH, BHYT là hành vi: Chưa đóng hoặc đóng chưa đầy đủ số tiền BHXH, BHYT kể từ sau ngày đóng BHYT chậm nhất; Không lập danh sách hoặc lập không đầy đủ người lao động thuộc diện tham gia BHXH, BHYT trong thời gian 60 ngày kể từ ngày hết thời hạn quy định.

Trốn đóng BHXH, BHYT là hành vi người sử dụng lao động: Không lập danh sách hoặc lập danh sách không đầy đủ số người phải tham gia BHXH, BHYT sau 60 ngày kể từ ngày hết thời hạn quy định; Không đóng hoặc đóng không đầy đủ số tiền đã đăng ký BHXH, BHYT sau 60 ngày kể từ ngày đóng BHXH, BHYT chậm nhất theo quy định và đã được cơ quan có thẩm quyền đôn đốc theo quy định.

Theo quy định tại Điều 40, 41 của Luật BHXH năm 2024 và Điều 49 của Luật BHYT năm 2024, các chế tài xử lý được tăng cường và cụ thể hóa so với Luật BHXH, Luật BHYT hiện hành:

Đối với hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT: Bắt buộc phải nộp đủ số tiền chậm đóng, trốn đóng; Nộp thêm số tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền BHXH, BHYT chậm đóng, trốn đóng và số ngày chậm đóng, trốn đóng vào quỹ BHXH, BHYT; Bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật; Không được xét tặng các danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng.

Đáng chú ý, riêng với hành vi trốn đóng, người sử dụng lao động còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Đây là điểm mới, thể hiện rõ sự nghiêm khắc trong công tác quản lý nhà nước về BHXH, BHYT.

Trước đây, theo Điều 122 của Luật BHXH năm 2014 mức phạt đối với hành vi chậm đóng hoặc trốn đóng là nộp lãi bằng hai lần mức lãi suất đầu tư Quỹ BHXH, BHTN bình quân của năm trước, tính trên số tiền và thời gian chậm đóng; theo Điều 49, Luật BHYT năm 2014 mức phạt với hành tương tự là phải đóng đủ số tiền chưa đóng và nộp số tiền lãi bằng hai lần mức lãi suất liên ngân hàng tính trên số tiền và thời gian chậm đóng.

Có thể thấy, quy định mới với mức phạt lãi cố định 0,03%/ngày được đánh giá là nghiêm khắc hơn, theo hướng tăng tổng số tiền phạt theo thời gian nếu người sử dụng lao động không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT cho người lao động. Đặc biệt, chế tài xử lý còn tăng nặng trong việc sẽ truy cứu trách nhiệm hình sự với hành vi trốn đóng BHXH, BHYT.

Việc áp dụng mức lãi suất phạt cố định hàng ngày, kết hợp với các chế tài mạnh mẽ tại hai bộ Luật lần này đang được kỳ vọng sẽ góp phần hiệu quả trong việc nâng cao tính răn đe, ngăn chặn tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, tăng cường tính tuân thủ pháp luật về BHXH, BHYT thời gian tới.

Xử lý chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT phát sinh trước ngày 01/7/2025

Hai bộ Luật BHXH, BHYT lần này cũng có quy định chuyển tiếp cụ thể đối với các khoản nợ BHXH, BHYT chưa hoàn tất tính đến ngày 30/6/2025, cụ thể như sau:

Khoản 12, Điều 141, Luật BHXH năm 2024 quy định: “Đối với số tiền BHXH bắt buộc, BHTN mà người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng theo quy định của Luật số 58/2014/QH13, Luật Việc làm số 38/2013/QH13 nhưng đến hết ngày 30/6/2025 mà không đóng hoặc không đóng đầy đủ thì được xử lý theo quy định về chậm đóng, trốn đóng của Luật này”.

Điểm d, khoản 5, Điều 3, Luật BHYT năm 2024 quy định: “Đối với số tiền BHYT mà người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng theo quy định của Luật BHYT số 25/2008/QH12 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều Luật số 32/2013/QH13, Luật số 46/2014/2013, Luật số 97/2015/QH13, Luật số 35/2018/QH14, Luật số 68/2000/QH14 và Luật số 30/2023/QH15 nhưng đến ngày 30/6/2025 mà không đóng hoặc không đóng đầy đủ thì được xử lý theo quy định về chậm đóng, trốn đóng của Luật này”.

Như vậy, trọng tâm hiện nay là các đơn vị, doanh nghiệp cần ưu tiên xử lý dứt điểm các khoản nợ BHXH, BHYT, BHTN chưa đóng hoặc đóng chưa đầy đủ tính đến hết ngày 30/6/2025. Từ ngày 01/7/2025, các khoản nợ này sẽ được xử lý theo quy định mới tại Điều 40, 41 của Luật BHXH năm 2024 và Điều 49 của Luật BHYT năm 2024 với các chế tài nghiêm khắc hơn. Nếu không khẩn trương hoàn tất nghĩa vụ đóng trước thời điểm hai bộ Luật trên có hiệu lực, người sử dụng lao động sẽ phải đối mặt với rủi ro pháp lý lớn hơn và chi phí xử lý vi phạm tăng cao.

Tăng chế tài nhằm bảo vệ quyền lợi an sinh chính đáng của người lao động

Việc Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 phân định rõ các hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT và bổ sung quy định mới theo hướng tăng cường các chế tài xử lý vi phạm, thể hiện quyết tâm siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong thực thi pháp luật về BHXH, BHYT của Nhà nước ta, nhằm đảm bảo tối đa quyền lợi an sinh chính đáng của người lao động và tiếp tục củng cố nền an sinh xã hội bền vững.

Các chế tài này được thiết kế, bổ sung nhằm:

Tăng cường tính răn đe, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật: Các hành vi chậm đóng, trốn đóng được định nghĩa rõ ràng, kèm theo đó là các chế tài xử lý mạnh hơn, bao gồm khả năng truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi trốn đóng. Đây là bước tiến quan trọng nhằm tăng tính răn đe, phòng ngừa và thúc đẩy các đơn vị sử dụng lao động nghiêm túc chấp hành pháp luật BHXH, BHYT.

Bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động: BHXH, BHYT là “tấm lưới an sinh” quan trọng đối với người lao động. Việc siết chặt quản lý sẽ giúp người lao động được đóng đầy đủ, đúng mức, đúng thời hạn, để bảo đảm quyền lợi khi nghỉ hưu, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động cũng như tiếp cận các dịch vụ y tế khi cần thiết.

Tạo môi trường minh bạch, công bằng: Khi luật quy định rõ hành vi vi phạm và chế tài tương ứng, sẽ xóa bỏ tình trạng “lách luật”, giúp tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các đơn vị, doanh nghiệp. Đơn vị tuân thủ pháp luật không còn bị thiệt thòi so với những đơn vị vi phạm. Người sử dụng lao động tham gia đầy đủ, đúng quy định về BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động, không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội và cam kết phát triển bền vững cho doanh nghiệp.

Những điểm mới trong Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 là bước đi quan trọng nhằm tăng cường kỷ luật, đảm bảo công bằng, minh bạch trong thực thi pháp luật về BHXH, BHYT và bảo vệ tốt hơn quyền lợi an sinh xã hội của người lao động và sự phát triển bền vững của hệ thống an sinh xã hội.

Do vậy, để kịp thời chấp hành đúng quy định mới về các hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, các đơn vị, doanh nghiệp cần khẩn trương rà soát, hoàn tất đầy đủ các nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT tránh để phát sinh vi phạm và bị xử lý theo chế tài mới. Đồng thời, người lao động cũng cần tiếp tục chủ động theo dõi quá trình tham gia BHXH, BHYT của bản thân (qua ứng dụng VssID - BHXH số) để kịp thời phát hiện, phản ánh sai phạm về hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT của đơn vị, doanh nghiệp, nhằm tự bảo vệ quyền lợi an sinh chính đáng của bản thân.

*** Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT vẫn diễn ra khá phổ biến, nhất là trong khối doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhỏ. Một số thủ đoạn vi phạm ngày càng tinh vi, như: làm giả hợp đồng lao động để trục lợi quỹ, cố tình chây ì không nộp sau khi đã bị xử phạt hành chính. Ngoài ra, việc áp dụng biện pháp cưỡng chế, khấu trừ từ tài khoản tổ chức vi phạm cũng gặp nhiều khó khăn do tài khoản không có số dư hoặc các tổ chức tín dụng không hợp tác cung cấp thông tin theo yêu cầu. Tính đến ngày 15/5/2025, hệ thống BHXH Việt Nam đã thanh tra, kiểm tra tại 3.215 đơn vị, phát hiện 1.691 lao động chưa được đóng hoặc đóng thiếu BHXH với tổng số tiền 13,92 tỷ đồng; 3.383 lao động đóng thiếu mức với số tiền 5,5 tỷ đồng. Số tiền chậm đóng thu hồi trong thời gian thanh tra, kiểm tra là 44,56 tỷ đồng; yêu cầu thu hồi về quỹ BHXH là 1,49 tỷ đồng của 943 lao động hưởng chế độ BHXH sai quy định; thu hồi quỹ BHYT 4,2 tỷ đồng do chưa đủ điều kiện thanh toán BHYT./.