Toàn cảnh cuộc Toạ đàm.

Trong thời gian qua, việc tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về BHXH vẫn còn một số khó khăn, hạn chế như: Độ bao phủ BHXH tăng chậm, chưa hướng đến BHXH toàn dân, sự kết nối giữa các chính sách BHXH và các chính sách xã hội khác chưa đồng bộ, chặt chẽ; BHXH bắt buộc còn bỏ sót một số nhóm đối tượng có nhu cầu và có khả năng tham gia... Để khắc phục tình trạng này, nhằm từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân, đảm bảo an sinh xã hội (ASXH) cho nhân dân, ngày 23/5/2018, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương khóa XII (Nghị quyết số 28) về cải cách chính sách BHXH.

Việc Đảng, Nhà nước có chủ trương cải cách chính sách BHXH lần này nhằm mở thêm cơ hội cho toàn dân tiếp cận với hệ thống ASXH và hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân. Tuy nhiên, đi cùng với đó là rất nhiều khó khăn, thách thức được đặt ra. 

Cuộc Toạ đàm được tổ chức nhằm cung cấp thêm các thông tin giúp các cơ quan, tổ chức, DN, NLĐ và người dân có thể hiểu rõ hơn về các nội dung cải cách chính sách BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 28.

- Phóng viên: Trước đây, Bộ Chính trị khóa XI cũng đã ban hành Nghị quyết số 21/NQ-TW ngày 22/11/2012 về “Tăng cường sự lãnh đạo của đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012-2020”. Nay với việc Trung ương tiếp tục ban hành Nghị quyết số 28 về cải cách chính sách BHXH, có ý kiến cho rằng đây vừa là cơ hội mới cũng vừa là thách thức cho các Bộ, ngành, các cấp ủy đảng, chính quyền nói chung và BHXH Việt Nam nói riêng trong việc xây dựng chính sách pháp luật và tổ chức thực hiện để hướng tới thực hiện mục tiêu BHXH toàn dân. Xin các vị khách mời cho biết quan điểm về ý kiến này?

+ Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi: Đây vừa là thách thức nhưng cũng chính là cơ hội. Là thách thức bởi chúng ta đã trải qua rất nhiều giai đoạn tổ chức, thực hiện chính sách BHXH, và cũng đã sửa đổi Luật BHXH; qua tổng kết 30 năm đổi mới về việc thực hiện các chính sách ASXH cho thấy, chính sách BHXH là một quan điểm lớn của Đảng và Nhà nước. 

Nhưng câu hỏi đặt ra ở đây là tại sao đến thời điểm này, chúng ta mới chỉ bao phủ được 29% lực lượng lao động tham gia BHXH, vậy vấn đề đảm bảo ASXH cho 54 triệu lao động còn lại trong tương lai (sau khi hết tuổi lao động) sẽ là những thách thức lớn mà chúng ta phải đối mặt. Bên cạnh đó, chúng ta đã thực hiện tốt các chính sách BHXH như hưu trí, ốm đau, thai sản, tử tuất, BH thất nghiệp… thì tại sao tốc độ tham gia BHXH vẫn còn chậm. Đây chính là những thách thức lớn với hệ thống ASXH của chúng ta.

Nghị quyết số 28 được ban hành đem lại rất nhiều cơ hội cho nền ASXH của nước ta. Cơ hội đầu tiên là đã mở ra một thời kỳ mới để cho mọi người dân được tham gia vào hệ thống BHXH, nhằm hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân mà Nghị quyết đã đặt ra. Mục tiêu này đã đáp ứng được yêu cầu theo Điều 34 “Công dân có quyền được bảo đảm ASXH” trong Hiến pháp nước ta. 

Thứ hai, Nghị quyết đã đưa ra mô hình mới, mô hình đa tầng cho hệ thống BHXH với ba tầng cơ bản: Tầng thứ nhất - trợ cấp hưu trí xã hội; Tầng thứ hai - BHXH cơ bản, bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện; Tầng thứ ba - BH hưu trí bổ sung. Đây chính là sự linh hoạt và tạo được sự kết nối giữa các loại hình BHXH nhằm đảm bảo toàn dân có cơ hội được tham gia BHXH.

Thứ ba, việc đảm bảo đời sống ASXH cho người dân luôn là quan điểm, mục tiêu và định hướng xuyên suốt của Đảng và Nhà nước ta.

Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh nhấn mạnh, phát triển đối tượng tham gia BHXH là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị.

+ Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh: Nghị quyết số 28 đặt ra những quan điểm cải cách BHXH một cách sâu rộng. Và tất yếu, một cải cách sâu rộng sẽ tạo ra nhiều thách thức, đặc biệt với những Bộ, Ngành trực tiếp liên quan; bởi theo đó khối lượng công việc sẽ lớn hơn nhưng phải đảm bảo các quy trình nghiệp vụ, thủ tục hành chính đơn giản, gọn nhẹ hướng tới việc tạo sự thuận lợi, hài lòng đối với người dân với tinh thần thái độ làm việc ngày càng chuyên nghiệp, hiệu quả. Đây cũng chính là những yếu tố tạo ra thách thức, nhưng đồng thời cũng chính là cơ hội để các Bộ, Ngành có liên quan thực hiện tốt hơn công việc của mình. 

Và tôi cho rằng, Nghị quyết số 28 đặc biệt mang tới nhiều cơ hội đối với người dân. Nghị quyết thể hiện rõ nét về quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước với mục tiêu BHXH toàn dân, hướng tới đảm bảo ASXH cho người dân khi hết tuổi lao động. Nếu chúng ta triển khai thực hiện tốt Nghị quyết số 28, chắc chắn quyền lợi người dân sẽ được tăng lên rất nhiều. 

- Phóng viên: Thưa Tổng Giám đốc Nguyễn Thị Minh, đến thời điểm hiện nay, có thể nói chúng ta khó có thể đạt được mục tiêu “phấn đấu đến năm 2020 có 50% lực lượng lao động tham gia BHXH” như Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đã đề ra. Nghị quyết số 28 đã điều chỉnh các mục tiêu cụ thể gồm: Giai đoạn đến năm 2021, phấn đấu đạt khoảng 35% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH; đến năm 2025 là 45% và đến năm 2030 là 60%. Như vậy, có thể nói Ngành BHXH đang gặp khó khăn nhất định trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH. Vậy bà có thể cho biết về nguyên nhân của những khó khăn này, thưa bà?

+ Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh: Công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH không phải là công việc của riêng Ngành BHXH. Bởi không chỉ Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị mà ngay cả Nghị quyết số 28 vừa được ban hành mới đây đều nhấn mạnh rằng, phát triển đối tượng tham gia BHXH là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị. 

Theo tôi, công tác phát triển đối tượng tham gia còn hạn chế đến từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Về cơ bản thì ở bất kỳ một quốc gia nào việc phát triển đối tượng tham gia phải căn cứ trên sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước (thể hiện nguồn lực của Nhà nước và mức sống của người dân). Và trong những điều kiện nhất định, Nghị quyết số 28 yêu cầu có lộ trình cải cách phù hợp và yếu tố tiên quyết là phải làm cho mỗi người dân nhận thức được về tính ưu việt, ý nghĩa, vai trò của chính sách BHXH và những quyền lợi của người dân sẽ được bảo đảm, nâng cao như thế nào.  

Với lộ trình cải cách chính sách BHXH mà Nghị quyết số 28 đưa ra, mặc dù sẽ gặp rất nhiều khó khăn nhưng BHXH Việt Nam tin tưởng rằng, với sự nỗ lực, cố gắng của Ngành sẽ góp phần hoàn thành mục tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH theo tinh thần của Nghị quyết.

- Phóng viên: Thưa Phó Chủ nhiệm Bùi Sỹ Lợi, từ những nguyên nhân mà Tổng Giám đốc Nguyễn Thị Minh vừa nêu, theo ông, gốc rễ căn bản mà chúng ta cần đổi mới, khắc phục để có thể thực hiện được các mục tiêu cụ thể mà Nghị quyết số 28 đã đặt ra nhằm hướng tới BHXH toàn dân là như thế nào?

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho rằng, điều “cốt lõi” là chúng ta phải làm chuyển biến nhận thức của người dân về tính ưu việt trong chính sách của Đảng và Nhà nước về ASXH.

+ Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi: Có thể nói, mục tiêu theo tinh thần Nghị quyết số 21 đạt được 50% lực lượng lao động tham gia BHXH, 35% lực lượng lao động tham gia BH thất nghiệp vào năm 2020 là khó hoàn thành, nhưng đây là quyết tâm chính trị. 

Như Tổng Giám đốc Nguyễn Thị Minh đã trao đổi, tôi cũng cho rằng điều “cốt lõi” là chúng ta phải làm chuyển biến nhận thức của người dân về tính ưu việt trong chính sách của Đảng và Nhà nước về ASXH. Đồng thời, phải làm sao để người dân nhận thức được rằng, tham gia vào hệ thống ASXH không chỉ là quyền mà còn trách nhiệm của người dân đối với xã hội. 

Bản chất của BHXH là một chính sách ASXH trụ cột của Nhà nước, được Nhà nước quản lý và bảo hộ. Quỹ BHXH tập trung tại Trung ương và Chủ tịch Hội đồng Quản lý quỹ là Bộ trưởng Bộ Tài chính. Nguồn đầu tư của quỹ BHXH phải bảo đảm được sự tăng trưởng, phát triển và bảo tồn. Và đặc biệt, với một số đối tượng NLĐ về hưu mà lương hưu không đáp ứng được nhu cầu thiết yếu của cuộc sống, Nhà nước sẽ có chính sách điều chỉnh lương hưu kịp thời nhằm bảo đảm quyền lợi cho người dân.

Song song đó, Nghị quyết số 28 lần này đã nhấn mạnh đến vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và chính quyền các cấp. Qua giám sát cho thấy, Luật BHXH quy định, hàng năm HĐND các cấp phải giao chỉ tiêu phát triển BHXH, BH thất nghiệp như chỉ tiêu về giải quyết việc làm trong chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội hàng năm của tỉnh. Tuy nhiên, nhiều địa phương không thực hiện được nhiệm vụ này, không đôn đốc, thậm chí chính quyền địa phương không vào cuộc. Do đó, một mình Ngành BHXH sẽ không thể làm chuyển biến được tình hình. Việc này cần phải có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị.

Hiện BHXH Việt Nam đang làm rất tốt không chỉ vai trò tổ chức, thực hiện chính sách BHXH mà còn thực hiện cả công tác quản lý Nhà nước theo chỉ đạo của Quốc hội đó là thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT.

Như vậy, rõ ràng thách thức lớn nhất mà chúng ta phải đối mặt là làm chuyển biến nhận thức của người dân, của cộng đồng và có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Đây là một bài toán lớn mà chúng ta cần phải tính toán cụ thể. 

- Phóng viên: Theo Nghị quyết số 28, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc sẽ được mở rộng với “Nhóm chủ hộ kinh doanh, người quản lý DN, người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, NLĐ làm việc theo chế độ linh hoạt”. Đây là điểm mới. Tuy nhiên, phần lớn NLĐ làm việc theo chế độ linh hoạt lại tập trung trong nhóm lao động phi chính thức. Vậy đây có phải một thách thức rất lớn đối với mục tiêu BHXH toàn dân không thưa các vị khách mời?

+ Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXHViệt Nam Nguyễn Thị Minh: Tôi nghĩ đây là điểm khó nhất vì nhóm này không trong khu vực chính thức, luôn trong tình trạng biến động nhiều mặt về cả thời gian, địa điểm, môi trường làm việc và cả thu nhập… nên việc quản lý, nắm bắt để tuyên truyền vận động tham gia là rất khó khăn. Vì vậy cần sự liên kết, kết nối giữa các tổ chức, cơ quan, có liên quan và với các chính sách khác để chúng ta quản lý được và tổ chức tuyên truyền vận động để động viên người dân tham gia. 

+ Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi: Nghị quyết số 28 đã bổ sung 4 nhóm đối tượng, nhưng quan trọng là nhóm đối tượng linh hoạt, chính là 37 triệu lao động mà chúng ta gọi là khu vực phi chính thức (chủ yếu là khu vực nông nghiệp nông thôn và nông dân) - đây là nhóm đối tượng cực kỳ khó khăn để phát triển tham gia.

Để phát triển đối tượng trong nhóm này, tôi cho rằng phải lấy kinh nghiệm từ việc tổ chức, thực hiện quỹ BHYT: Nhà nước hỗ trợ 100% chi phí tham gia BHYT với một số nhóm đối tượng yếu thế, và hỗ trợ 70% với một số đối tượng có mức thu nhập trung bình, bên cạnh đó, chính quyền mỗi địa phương đều bổ sung mức hỗ trợ nhất định. Như vậy, bài toán đặt ra ở đây là chúng ta phải tăng cường mức hỗ trợ của người dân để tham gia vào hệ thống BHXH. Có thể khi người dân mới tham gia BHXH, Nhà nước có mức hỗ trợ tối đa (khoảng 70%) nhằm tạo thói quen, đẩy nhanh độ bao phủ BHXH, đến khi người dân có điều kiện kinh tế khá giả hơn và đã nhận thức được tính ưu việt của chính sách, có thói quen tham gia BHXH thì chúng ta xem xét thực hiện lộ trình hỗ trợ theo hướng giảm dần một cách phù hợp.

Tuy nhiên, hiện vẫn còn một bộ phận không nhỏ người dân cho rằng, chi phí quản lý BHXH của chúng ta được lấy từ nguồn tiền đóng BHXH của người dân, NLĐ. Đây là nhận thức sai lầm vì toàn bộ tiền đóng BHXH của người dân, NLĐ vào quỹ BHXH được tập trung thống nhất quản lý tại Trung ương. Quỹ BHXH được dùng để chi trả các chế độ chính sách BHXH, BH thất nghiệp cho người tham gia, và một phần nguồn vốn của quỹ được phép dùng để đầu tư tăng trưởng. Theo đó, chi phí quản lý bộ máy của BHXH được trích một tỷ lệ rất nhỏ từ nguồn sinh lời trong các hoạt động đầu tư tăng trưởng của quỹ BHXH. Đây là mô hình quản lý đi theo đúng thông lệ quốc tế.

Như vậy, bài toán đặt ra ở đây là chúng ta phải làm sao để toàn bộ người dân thuộc khu vực nông thôn, khu vực phi chính thức tham gia vào hệ thống BHXH của chúng ta theo đúng tinh thần của Hiến pháp. 

- Phóng viên: Thưa Phó Chủ nhiệm Bùi Sỹ Lợi, trong Nghị quyết số 28 đã đề cập: “Để giảm tình trạng hưởng BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần” nhằm khuyến khích người dân tham gia BHXH, đảm bảo ASXH lâu dài. Có ý kiến cho rằng, nếu vậy, NLĐ sẽ phải cân nhắc giữa nhận BHXH một lần và bảo lưu, tiếp tục tham gia BHXH. Vậy ông có khuyến cáo gì với NLĐ?

+ Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi: BHXH chính là của để dành của NLĐ, được Nhà nước bảo hộ. Nghị quyết số 28 lần này quy định nâng mức hưởng việc bảo lưu BHXH và phải sửa Luật BHXH cho phù hợp. 

Chúng ta phải điều chỉnh Luật BHXH theo hướng NLĐ đóng 8% và doanh nghiệp đóng cho NLĐ 14% (đây là trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với NLĐ, chi phí này được đảm bảo hạch toán trong giá thành sản phẩm và được trừ thuế thu nhập DN). Theo đó, NLĐ muốn hưởng BHXH một lần cũng được nhưng sẽ chỉ được lấy 8% mà mình đã đóng, 14% của DN đóng cho NLĐ sẽ được giữ lại để tăng trưởng quỹ BHXH. Như vậy, điều quan trọng ở đây là chúng ta phải tuyên truyền cho người dân, NLĐ tự nhận thức thấy việc hưởng BHXH một lần là không nên, bảo lưu thời gian đóng sau khi có điều kiện tiếp tục tham gia BHXH để được đảm bảo ASXH khi về già là tối ưu nhất. 

Mặt khác, hiện trên thực tế đang có rất nhiều người đã xin hưởng chế độ BHXH một lần muốn xin nộp lại, tiếp tục tham gia số năm còn thiếu để hưởng lương hưu. Nhưng hiện Luật của chúng ta chưa có quy định hồi tối cho việc này. Do vậy, để đảm bảo ASXH cho người dân khi đã nhận ra giá trị ưu việt của chính sách BHXH, chúng ta cũng nên xem xét, thiết kế bổ sung điều kiện hồi tố với những trường hợp đã hưởng BHXH một lần có nhu cầu tiếp tục tham gia BHXH.

- Phóng viên: Để Nghị quyết số 28 đi vào cuộc sống, rất cần sự vào cuộc tích cực của các cấp ủy, chính quyền và nhất là BHXH Việt Nam, cơ quan trực tiếp tổ chức, thực hiện chính sách BHXH. Ngành BHXH sẽ làm gì để đưa Nghị quyết số 28 vào cuộc sống, thưa Tổng Giám đốc Nguyễn Thị Minh?

+ Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh: Trước những yêu cầu cải cách chính sách BHXH một cách toàn diện được Nghị quyết số 28 đặt ra lần này, BHXH Việt Nam cũng quyết tâm thay đổi, hoàn thiện để đáp ứng được các nhiệm vụ mà Nghị quyết đề ra. Theo đó, việc đầu tiên chúng tôi thực hiện là triển khai Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết trong toàn Ngành. Trong đó xác định nhiệm vụ tiên quyết là tuyên truyền Nghị quyết số 28. Ngành BHXH sẽ tiếp tục thay đổi cả về nội dung và hình thức tuyên truyền theo hướng đa dạng, thiết thực, tiếp cận tới từng nhóm đối tượng cụ thể. 

Bên cạnh đó, Ngành BHXH sẽ tích cực trong công tác hội nhập quốc tế, như phối hợp với các Bộ ngành liên quan trong việc xúc tiến các Hiệp định song phương về BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi an sinh cho cả NLĐ Việt Nam làm việc tại nước ngoài và NLĐ nước ngoài làm việc tại Việt Nam.

Đặc biệt, BHXH Việt Nam sẽ tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý, tổ chức chính sách BHXH để phục vụ người dân, NLĐ, đơn vị, DN một cách tốt nhất, hướng tới mục tiêu tạo sự tiện lợi tối đa trong các giao dịch của cơ quan BHXH. 

Song song đó, tiếp tục cải cách các quy trình nghiệp vụ theo hướng tối ưu hoá và đặc biệt là thay đổi tinh thần, thái độ phục vụ người dân, NLĐ, đơn vị, DN hướng tới sự hài lòng của người dân./.