Những vấn đề nêu trên đã được các chuyên gia trong nước và quốc tế phân tích, trao đổi tại Hội thảo đối thoại chính sách với chủ đề “Giải pháp chia sẻ rủi ro: Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam nhằm tăng cường tiếp cận thuốc cho người bệnh”, do Viện Chiến lược và Chính sách Y tế (Bộ Y tế) vừa tổ chức ngày 24/12, tại Hà Nội.

Hội thảo tập trung thảo luận các mô hình, kinh nghiệm quốc tế về cơ chế chia sẻ rủi ro trong chi trả thuốc; đồng thời phân tích tính khả thi và đưa ra khuyến nghị chính sách nhằm từng bước áp dụng giải pháp phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam, hướng tới mục tiêu cân bằng giữa kiểm soát chi phí và bảo đảm quyền lợi của người bệnh.

Rào cản trong tiếp cận điều trị sớm

Theo các chuyên gia, gánh nặng bệnh tật toàn cầu đang gia tăng nhanh chóng do quá trình già hóa dân số, sự gia tăng của các bệnh mạn tính, cùng với sự xuất hiện của các dịch bệnh mới. Trong đó, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, đái tháo đường, bệnh hô hấp mạn tính tiếp tục là những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật, tạo áp lực ngày càng lớn lên hệ thống y tế và tài chính y tế của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Các chuyên gia đến từ các đơn vị của Bộ Y tế trao đổi tại Hội thảo.

Một trong những rào cản chính đối với việc tiếp cận điều trị sớm và hiệu quả là chi phí cao của các thuốc mới, trong khi nguồn ngân sách công có hạn. Điều này dẫn tới quá trình xem xét, ra quyết định chi trả kéo dài, khiến nhiều người bệnh chậm được tiếp cận với các phương pháp điều trị tiên tiến, làm giảm hiệu quả điều trị và gia tăng chi phí y tế trong dài hạn.

Trong bối cảnh đó, các chiến lược tăng cường tiếp cận thuốc và các giải pháp chia sẻ rủi ro đang ngày càng được nhiều quốc gia quan tâm, triển khai như một công cụ chính sách quan trọng. Giải pháp chia sẻ rủi ro (Risk Sharing Scheme - RSS) là cơ chế thỏa thuận đa bên giữa cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan chi trả và nhà sản xuất dược phẩm. Cơ chế này có thể được thiết kế dựa trên yếu tố tài chính, dựa trên kết quả điều trị, hoặc kết hợp các dịch vụ đi kèm, nhằm tăng khả năng tiếp cận thuốc cho người bệnh, đồng thời hạn chế rủi ro đối với ngân sách công và bảo đảm tính bền vững của quỹ BHYT.

Áp lực chi tiêu y tế ngày càng gia tăng

Chia sẻ tại Hội thảo, TS.BS Ong Thế Duệ, Viện Chiến lược và Chính sách Y tế cho biết, chi tiêu y tế tại Việt Nam đang gia tăng nhanh, với tốc độ trung bình khoảng 7-8% mỗi năm.

Cụ thể, tổng chi tiêu y tế của cả nước đã tăng từ 17,4 tỷ USD năm 2019 lên 27,5 tỷ USD năm 2025 và dự báo sẽ đạt khoảng 34,1 tỷ USD vào năm 2028. Mức chi tiêu y tế bình quân đầu người cũng không ngừng tăng, từ khoảng 270 USD/năm hiện nay lên 328 USD trong vài năm tới, trong khi năm 2019 con số này mới chỉ hơn 150 USD/người/năm.

Trong cơ cấu chi tiêu y tế, chi phí thuốc vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất. Giai đoạn 2019-2025, tổng chi tiêu cho thuốc tăng từ 4,7 tỷ USD lên 6,9 tỷ USD, tương đương mức tăng trưởng bình quân 6-7% mỗi năm. Dự báo đến năm 2028, quy mô thị trường dược phẩm Việt Nam có thể đạt khoảng 8,6 tỷ USD, phản ánh nhu cầu sử dụng thuốc ngày càng gia tăng của người dân. Hiện nay, chi phí thuốc chiếm hơn 30% tổng chi trong các nhóm chi tiêu của quỹ BHYT.

Với quy mô và tốc độ tăng trưởng như vậy, Việt Nam hiện là thị trường dược phẩm lớn thứ hai khu vực Đông Nam Á, chỉ sau Indonesia và vượt qua Thái Lan, Philippines, Malaysia.

Hướng tới lộ trình phù hợp cho Việt Nam

Giải pháp chia sẻ rủi ro đã được triển khai tại nhiều quốc gia, trong đó có không ít nước châu Á, và bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện khả năng tiếp cận thuốc mới cho người bệnh, đồng thời giảm áp lực cho nguồn tài chính công.

TS.Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Y tế nhấn mạnh, trong bối cảnh chi phí chăm sóc sức khỏe gia tăng nhanh, đặc biệt đối với các thuốc phát minh, nhiều quốc gia đã coi giải pháp chia sẻ rủi ro là một công cụ chính sách quan trọng. Thông qua cơ chế này, hệ thống BHYT có thể kiểm soát rủi ro tài chính, trong khi vẫn bảo đảm cho người bệnh được tiếp cận sớm với các loại thuốc mới, có giá điều trị cao.

Một trong những ví dụ tiêu biểu là Vương quốc Anh với Quỹ thuốc ung thư (Cancer Drugs Fund - CDF) được thành lập từ năm 2011. Quỹ có ngân sách cố định khoảng 340 triệu bảng mỗi năm, cho phép bệnh nhân ung thư tiếp cận sớm các thuốc mới trong trường hợp chưa có đủ bằng chứng khoa học, đồng thời thu thập thêm dữ liệu thực tế trong quá trình sử dụng.

CDF kết hợp cả cơ chế chia sẻ rủi ro tài chính và dựa trên kết quả điều trị. Sau tối đa hai năm, Viện Quốc gia về Y tế và Chăm sóc chất lượng cao (NICE) sẽ đánh giá lại thuốc dựa trên dữ liệu thu thập được để quyết định đưa thuốc vào danh mục chi trả thường quy hoặc chấm dứt chi trả. Trong giai đoạn 2016-2023, chương trình đã mang lại lợi ích cho hơn 88.300 bệnh nhân, với 102 loại thuốc và 241 chỉ định điều trị.

Trong 5 năm qua, chương trình hợp tác giữa Viện Chiến lược và Chính sách Y tế và AstraZeneca Việt Nam đã triển khai nhiều hoạt động quan trọng, như nghiên cứu về tính bền vững và khả năng chống chịu của hệ thống y tế Việt Nam; xây dựng báo cáo chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ sản xuất thuốc và vắc xin; tăng cường năng lực cho các đơn vị y tế; tổ chức các diễn đàn đối thoại chính sách về ứng dụng đánh giá công nghệ y tế (HTA) trong quyết định chi trả thuốc điều trị ung thư.

Trong thời gian tới, các bên sẽ tiếp tục xây dựng báo cáo chính sách về cơ chế và mô hình lộ trình phù hợp để triển khai giải pháp chia sẻ rủi ro tại Việt Nam, góp phần hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ BHYT, đồng thời bảo đảm tốt hơn quyền lợi khám, chữa bệnh của người dân.

Việc nghiên cứu, áp dụng giải pháp chia sẻ rủi ro một cách thận trọng, bài bản và phù hợp với điều kiện thực tiễn được kỳ vọng sẽ mở ra hướng đi mới, giúp hệ thống y tế Việt Nam vừa bảo đảm tính bền vững tài chính, vừa đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân./.