Bảo vệ người lao động trong nền kinh tế số tại Việt Nam, ảnh minh hoạ (nguồn: Internet)

Bộ luật Lao động 2019 - Bước tiến quan trọng trong hoàn thiện thể chế

Bộ luật Lao động năm 2019 (có hiệu lực thi hành từ 1/1/2021) đánh dấu bước phát triển quan trọng trong hệ thống pháp luật lao động của Việt Nam. Bộ luật này đã thiết lập các nguyên tắc pháp lý minh bạch về quyền, nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, quy định các chuẩn mực lao động phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đồng thời khắc phục những hạn chế của các quy định trước đây. Sau gần 5 năm triển khai, nhiều quy định của Bộ luật đã được hướng dẫn thi hành và áp dụng tương đối đồng bộ trên toàn quốc, đặc biệt là trong quan hệ lao động chính thức tại doanh nghiệp, cơ quan, đơn vị. Hệ thống pháp luật liên quan như Nghị định, Thông tư hướng dẫn đã được hoàn thiện, góp phần nâng cao tính minh bạch và khả năng áp dụng thực tế của pháp luật lao động. Các nội dung về hợp đồng lao động, thời giờ làm việc – nghỉ ngơi, an toàn vệ sinh lao động, mức lương tối thiểu, bảo vệ tiền lương của người lao động… được quy định rõ ràng hơn so với trước đây, giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người lao động dễ dàng thực thi trong thực tiễn.

Việc thi hành Bộ luật Lao động năm 2019 đã tác động đến cả người lao động và doanh nghiệp. Người lao động không chỉ được bảo vệ tốt hơn trước những rủi ro nghề nghiệp và tranh chấp trong quan hệ lao động, mà còn có thêm cơ hội đối thoại tại nơi làm việc và tham gia thương lượng tập thể để cải thiện phúc lợi và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và ổn định đời sống lao động trong dài hạn. Đối với doanh nghiệp, Bộ luật tạo ra một khung pháp lý rõ ràng giúp doanh nghiệp tổ chức lao động một cách hợp lý và linh hoạt hơn, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị nhân sự. Những quy định về khung giờ làm thêm trong một số ngành nghề, nguyên tắc thỏa thuận về tiền lương và quyền tự chủ trong việc thiết kế chế độ làm việc phù hợp với đặc thù ngành nghề giúp doanh nghiệp ứng phó tốt hơn với nhu cầu sản xuất, kinh doanh trong điều kiện biến động. Đồng thời, hiệu quả quản lý nhà nước về lao động cũng được tăng cường khi các cơ quan quản lý sở tại và trung ương có căn cứ pháp lý đầy đủ hơn để thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ pháp luật lao động, bảo vệ người lao động và xử lý kịp thời các vi phạm.

Nhận diện thách thức

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc triển khai Bộ luật Lao động hiện vẫn còn những hạn chế, trong bối cảnh thị trường lao động biến đổi nhanh chóng do chuyển đổi số và kinh tế xanh. Sự xuất hiện của các mô hình việc làm mới, như lao động nền tảng (gig economy), công việc linh hoạt, làm việc từ xa và lao động xuyên biên giới, đang đặt ra những thách thức cho khuôn khổ pháp luật hiện hành. Các hình thức lao động này không hoàn toàn phù hợp với những định nghĩa truyền thống về quan hệ lao động, đồng nghĩa với việc người lao động trong các mô hình này có thể chưa được bảo vệ đầy đủ theo Bộ luật hiện hành.

Chuyển đổi số tạo áp lực mạnh mẽ đối với yêu cầu nâng cao kỹ năng nghề của người lao động và dẫn tới sự chuyển dịch việc làm trong nhiều ngành nghề. Một số vị trí việc làm truyền thống có thể bị tự động hóa hoặc thay thế bởi công nghệ, gây ra nguy cơ mất việc đối với nhóm lao động phổ thông nhưng đồng thời cũng đòi hỏi những kỹ năng mới tương thích với nền kinh tế công nghệ cao. Trong bối cảnh đó, cơ chế bảo vệ người lao động cần mở rộng để không chỉ bao gồm những quyền lợi cơ bản trong quan hệ lao động, mà còn tiếp cận những hỗ trợ thiết thực như đào tạo lại nghề, dự báo thị trường lao động, và các hình thức bảo hiểm xã hội linh hoạt hơn.

Nhận diện những thách thức thực tiễn, các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia lao động và đại diện doanh nghiệp đã góp ý nhiều nội dung nhằm hoàn thiện hơn nữa thể chế pháp luật lao động. Một trong những nội dung được quan tâm là quyền và nghĩa vụ của lao động làm việc từ xa và linh hoạt, bao gồm việc bảo đảm quyền được nghỉ ngơi, quyền tiếp cận đào tạo nâng cao kỹ năng, cũng như cơ chế giải quyết tranh chấp lao động phù hợp với hình thức việc làm mới.

Việc chuyên nghiệp hóa đội ngũ hòa giải viên lao động, đẩy mạnh đối thoại tại nơi làm việc và mở rộng các quy trình thương lượng tập thể trong bối cảnh thị trường lao động linh hoạt cũng là những đề xuất cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi lao động trong thực tiễn.

Hoàn thiện thể chế, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của người lao động

Tại Hội nghị sơ kết 5 năm thi hành Bộ luật lao động năm 2019 do Bộ Nội vụ tổ chức mới đây, một số ý kiến chuyên môn cũng đề xuất cần bổ sung các quy định pháp luật rõ ràng về quan hệ lao động trong mô hình việc làm nền tảng, tránh tình trạng hợp đồng “hợp tác kinh doanh” trá hình khiến người lao động mất quyền lợi cơ bản về tiền lương, thời giờ làm việc và an toàn lao động. Việc này đòi hỏi sửa đổi, bổ sung các điều khoản liên quan trong Bộ luật lao động để phù hợp với thực tế mới của thị trường lao động hiện đại.

Song song với hoàn thiện pháp luật, việc tăng cường đào tạo nghề và phát triển kỹ năng cho người lao động được xem là nhân tố then chốt giúp họ thích ứng với yêu cầu mới của thị trường lao động. Doanh nghiệp, cơ quan giáo dục nghề nghiệp và các tổ chức xã hội cần cùng phối hợp thúc đẩy các chương trình đào tạo, nâng cao kỹ năng số, kỹ năng chuyên môn và kỹ năng mềm cho lao động. Điều này không chỉ giúp người lao động duy trì khả năng cạnh tranh mà còn đóng góp vào phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xanh và biến đổi số.

Hoàn thiện Bộ luật Lao động và các văn bản hướng dẫn thi hành là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự phản ánh đầy đủ các thay đổi của thị trường lao động, kinh tế – xã hội và thực tiễn phát triển kinh tế quốc gia. Việc tiếp thu ý kiến đóng góp từ các cơ quan quản lý, chuyên gia pháp luật, doanh nghiệp và cả người lao động là nền tảng giúp nâng cao chất lượng của pháp luật, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của người lao động trong mọi bối cảnh lao động.

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Cao Huy phát biểu tại Hội nghị sơ kết 5 năm thi hành Bộ luật lao động năm 2019 do Bộ Nội vụ tổ chức mới đây.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật lao động, tăng cường năng lực thực thi pháp luật ở cơ sở và nâng cao hiệu quả của hệ thống hòa giải, giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền lợi người lao động một cách thiết thực và hiệu quả nhất.

Trong bối cảnh thị trường lao động Việt Nam biến đổi nhanh chóng, hoàn thiện cơ chế bảo vệ người lao động không chỉ là mục tiêu chính sách mà còn là đòi hỏi cấp thiết để duy trì ổn định xã hội và phát triển bền vững. Bộ luật Lao động năm 2019 đã tạo ra nền tảng pháp lý quan trọng cho quan hệ lao động, nhưng yêu cầu thực tiễn đặt ra cần tiếp tục xây dựng cơ chế mới, linh hoạt và hiện đại hơn, nhằm bảo đảm quyền lợi chính đáng của người lao động trong mọi hình thức lao động, thích ứng với chuyển đổi số và kinh tế xanh. Điều này không chỉ thể hiện tinh thần nhân văn của pháp luật mà còn góp phần xây dựng thị trường lao động công bằng, năng động và phát triển bền vững trong tương lai./.