Đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, công tác dân số đang đối mặt nhiều thách thức khi mức sinh xuống thấp, già hóa dân số diễn ra nhanh, mất cân bằng giới tính khi sinh chưa được kiểm soát… Đây là những vấn đề lớn nếu không kịp thời giải quyết sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, an sinh xã hội và sự phát triển bền vững của quốc gia.

Theo Cục Dân số (Bộ Y tế), năm 2025 công tác dân số tiếp tục được triển khai ổn định, linh hoạt từ Trung ương đến địa phương, trong điều kiện điều chỉnh mô hình tổ chức chính quyền hai cấp. Nhiều chỉ tiêu quan trọng đạt kết quả tích cực, như tuổi thọ trung bình ước đạt 74,7 tuổi, vượt mục tiêu đề ra, cho thấy nỗ lực lớn của ngành dân số và hệ thống chính trị trong chăm sóc sức khỏe nhân dân và kiểm soát các vấn đề dân số.

Tư vấn, chăm sóc sức khỏe sinh sản cho chị em tại Trung tâm Dân số Quảng Trị.

Tuy vậy, các thách thức tiếp tục gia tăng. Mức sinh thay thế chưa bền vững, xu hướng sinh ít con, kết hôn muộn ngày càng phổ biến, đặc biệt tại đô thị. Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn diễn biến phức tạp; già hóa dân số tăng nhanh trong khi dịch vụ chăm sóc người cao tuổi chưa đáp ứng kịp cả về số lượng và chất lượng. Nguồn lực đầu tư cho công tác dân số vẫn hạn chế, việc phân tích, khai thác dữ liệu dân số phục vụ hoạch định chính sách dài hạn còn gặp nhiều khó khăn.

Các chuyên gia cho rằng những thách thức này bắt nguồn từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa nhanh làm thay đổi cấu trúc gia đình và hành vi sinh sản; chi phí nuôi dạy con và áp lực cuộc sống khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ trì hoãn sinh con. Trong khi đó, các chính sách hỗ trợ sinh đủ hai con còn ở quy mô nhỏ, chưa tạo được niềm tin lâu dài. Việc lồng ghép yếu tố dân số vào quy hoạch, chiến lược phát triển tại nhiều địa phương vẫn mang tính hình thức.

Trước thực tế đó, việc Quốc hội thông qua Luật Dân số được xem là bước ngoặt quan trọng, thể hiện chuyển dịch mạnh mẽ từ tư duy “kế hoạch hóa gia đình” sang “dân số và phát triển”. Luật tập trung vào các nội dung cốt lõi: duy trì mức sinh thay thế; hạn chế mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số… Các chính sách được quy định có tính định hướng tổng thể, bám sát đường lối của Đảng và tạo hành lang pháp lý để triển khai các giải pháp đột phá theo Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Thứ trưởng Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết, năm 2026 sẽ là thời điểm bản lề, khi toàn bộ nghị định, thông tư hướng dẫn Luật phải hoàn thành trước ngày 15/5/2026. Cùng với đó, các chương trình, đề án dân số đến năm 2030 sẽ được rà soát, điều chỉnh phù hợp với định hướng mới. Để Luật được triển khai hiệu quả, các địa phương cần kiện toàn Ban Chỉ đạo công tác dân số, củng cố đội ngũ cán bộ chuyên trách, cộng tác viên dân số; đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng cơ sở dữ liệu dân số thống nhất; đồng thời triển khai các chính sách hỗ trợ sinh con gắn với nhà ở, việc làm, y tế, giáo dục và an sinh xã hội nhằm giảm gánh nặng cho các cặp vợ chồng trẻ.

Thực tiễn triển khai tại Hà Nội cho thấy hiệu quả rõ rệt khi có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị. Năm 2025, Hà Nội đạt 89% tỷ lệ người cao tuổi được khám sức khỏe định kỳ; 90% phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh được sàng lọc; 85% cặp đôi được tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; tỷ số giới tính khi sinh được kiểm soát ở mức 110 trẻ trai/100 trẻ gái. Những kết quả này khẳng định quan điểm “đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững”, cũng là thông điệp trọng tâm của Ngày Dân số Việt Nam (26/12) năm nay.

Hưởng ứng Ngày Dân số Việt Nam, Hà Nội triển khai nhiều hoạt động tuyên truyền nhằm lan tỏa quyết tâm thực hiện các chính sách dân số trong tình hình mới. Các mục tiêu trọng tâm bao gồm khuyến khích sinh đủ hai con; đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; nâng cao chất lượng dân số, qua đó cải thiện chất lượng nguồn nhân lực.

Với định hướng “lấy con người làm trung tâm”, Luật Dân số và Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 9/9/2025 của Bộ Chính trị đã tạo nền tảng chiến lược quan trọng. Cùng với quyết tâm chính trị cao và sự tham gia của toàn xã hội, công tác dân số sẽ tiếp tục là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới./.