Lãnh đạo Sở Y tế tỉnh Bắc Ninh tặng quà cho trẻ khuyết tật nghe nói nhân Lễ khai giảng năm học mới. Ảnh: Đồng Thúy/TTXVN

Hoàn thiện hành lang pháp lý

Theo kết quả chính thức từ Điều tra Người khuyết tật Việt Nam năm 2023 (VDS 2023) do Tổng cục Thống kê công bố, tỷ lệ người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên trên phạm vi toàn quốc là 6,11% dân số, tương đương hơn 6,1 triệu người. Trong đó, trẻ em khuyết tật (dưới 16 tuổi) chiếm một tỷ lệ đáng kể, ước khoảng 3–5% tổng số trẻ em, với xu hướng gia tăng về số lượng tuyệt đối nhờ công tác phát hiện, chẩn đoán sớm ngày càng được cải thiện. Phần lớn trẻ em khuyết tật sinh sống trong các hộ nghèo, cận nghèo, tập trung nhiều ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện tiếp cận giáo dục và dịch vụ xã hội còn nhiều hạn chế.

Nhận thức rõ những thách thức đó, Việt Nam sớm khẳng định cam kết mạnh mẽ trong bảo vệ quyền trẻ em và người khuyết tật. Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á và thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Quyền trẻ em (năm 1989), đồng thời là một trong những quốc gia sớm tham gia Công ước về Quyền của Người khuyết tật (CRPD). Trên cơ sở các cam kết quốc tế này, hệ thống pháp luật trong nước từng bước được hoàn thiện, tiệm cận các chuẩn mực quốc tế về quyền của trẻ em khuyết tật.

Luật Người khuyết tật năm 2010 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc xác lập vị trí, vai trò và quyền lợi của người khuyết tật, trong đó có trẻ em khuyết tật. Hiến pháp năm 2013 dành một chương quy định về quyền con người, quyền công dân, với các điều khoản cụ thể về quyền trẻ em. Luật Trẻ em năm 2016 tiếp tục tạo nền tảng pháp lý vững chắc, bảo đảm mọi trẻ em, không phân biệt hoàn cảnh, đều được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục. Cùng với đó, hàng loạt chính sách trợ giúp xã hội, y tế, giáo dục, dạy nghề, việc làm được ban hành nhằm hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản ngay tại cộng đồng.

Đáng chú ý, Quyết định số 1438/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng giai đoạn 2018–2025 đã đặt ra những mục tiêu cụ thể, như phấn đấu 90% trẻ em khuyết tật được tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục, 90% tỉnh, thành phố xây dựng và triển khai mạng lưới liên kết dịch vụ hỗ trợ trẻ em khuyết tật. Đây là cơ sở quan trọng để các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các giải pháp, từng bước thu hẹp khoảng cách tiếp cận giáo dục giữa trẻ em khuyết tật và trẻ em không khuyết tật.

Tháo gỡ khó khăn

Thực tiễn cho thấy, đối với trẻ em khuyết tật, việc được đến trường mang ý nghĩa đặc biệt, không chỉ giúp các em tiếp cận tri thức mà còn là con đường quan trọng để hòa nhập xã hội, phát triển kỹ năng, nuôi dưỡng ước mơ và tự tin khẳng định bản thân. Tuy nhiên, việc hiện thực hóa quyền học tập của trẻ em khuyết tật vẫn còn không ít khó khăn, nhất là ở những địa bàn có điều kiện kinh tế – xã hội khó khăn.

Theo các cơ quan chức năng, hiện cả nước có khoảng 484.600 trẻ em khuyết tật trong độ tuổi từ 2 đến 15 tuổi, phần lớn trong số đó sống ở vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa. Nhiều em gặp trở ngại kép khi vừa mang khuyết tật, vừa sống trong gia đình nghèo, thiếu điều kiện về kinh tế, cơ sở vật chất học tập, phương tiện hỗ trợ và môi trường giáo dục phù hợp. Không ít trẻ em khuyết tật phải bỏ học sớm hoặc không có cơ hội đến trường do gia đình không đủ khả năng trang trải chi phí học tập, sinh hoạt, đi lại, phục hồi chức năng.

Những con số này cho thấy, quyền tiếp cận giáo dục của trẻ em khuyết tật tuy đã được pháp luật bảo đảm, nhưng để đi vào thực tế vẫn cần nhiều nỗ lực hơn nữa. Giáo dục hòa nhập đòi hỏi không chỉ sự đầu tư về cơ sở vật chất, chương trình, đội ngũ giáo viên, mà còn cần sự thay đổi trong nhận thức xã hội, sự đồng hành của gia đình và cộng đồng. Với nhiều trẻ em khuyết tật, được đến trường không đơn thuần là việc học chữ, mà là hành trình vượt qua mặc cảm, rào cản tâm lý để hòa nhập và phát triển.

Trong bối cảnh đó, việc bảo đảm mọi trẻ em khuyết tật được tiếp cận giáo dục được xem là một trong những nội dung quan trọng của mục tiêu phát triển bền vững, thể hiện tính bao trùm, nhân văn của chính sách an sinh xã hội. Đầu tư cho giáo dục trẻ em khuyết tật chính là đầu tư cho tương lai, góp phần giảm nghèo đa chiều, hạn chế bất bình đẳng và tạo nền tảng để người khuyết tật có thể tự lực, đóng góp cho xã hội trong tương lai.

Chung tay của cộng đồng - tiếp sức để trẻ em khuyết tật đến trường

Bên cạnh vai trò của Nhà nước, sự chung tay của cộng đồng, các tổ chức xã hội, quỹ thiện nguyện đã và đang góp phần quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận giáo dục. Nhiều chương trình thiết thực, nhân văn đã được triển khai, mang lại cơ hội học tập cho hàng nghìn trẻ em khuyết tật trên cả nước.

Nhiều trẻ khuyết tật đã nhận được sự động viên, hỗ trợ của cộng đồng để tiếp bước đến trường. (Ảnh: Lưu Niệm/Báo Tin tức và Dân tộc)

Theo bà Dương Thị Bích Diệp, Chủ tịch Quỹ Vì trẻ em khuyết tật Việt Nam, đối với trẻ khuyết tật, cơ hội được đi học có giá trị vô cùng to lớn, bởi đó là “cánh cửa” để các em hòa nhập, nuôi dưỡng ước mơ và vươn lên trong cuộc sống. Xuất phát từ tinh thần đó, những năm qua, Quỹ Vì trẻ em khuyết tật Việt Nam đã phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và tổ chức xã hội triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ thiết thực.

Tiêu biểu là Chương trình “Tiếp sức trẻ khuyết tật đến trường”, do Quỹ Vì trẻ em khuyết tật Việt Nam phối hợp với Đoàn Thanh niên Bộ Ngoại giao, Hội Cứu trợ trẻ em tàn tật Việt Nam và Cổng Thông tin nhân đạo quốc gia 1400 phát động. Chỉ sau hai tháng triển khai, chương trình đã vận động được hơn 2,19 tỷ đồng, thông qua hàng chục nghìn lượt nhắn tin và chuyển khoản ủng hộ, trao 1.002 suất học bổng cho học sinh khuyết tật tại các tỉnh biên giới, vùng cao. Năm 2025, chương trình đặt mục tiêu trao 1.200 suất học bổng, mỗi suất trị giá 4 triệu đồng, hỗ trợ chi phí học tập và sinh hoạt cho các em trong suốt một năm học.

Không dừng lại ở đó, Quỹ còn triển khai các hoạt động hỗ trợ dài hạn, đồng hành với trẻ em khuyết tật từ khi đi học đến giai đoạn học nghề, hướng nghiệp, giúp các em từng bước tự lực trong tương lai. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu số hóa về trẻ em khuyết tật cũng được chú trọng, nhằm cá thể hóa phương án hỗ trợ, nâng cao hiệu quả chăm lo cho từng trường hợp cụ thể.

Bên cạnh các chương trình học bổng, nhiều hoạt động hỗ trợ thiết thực khác cũng được triển khai, như Chương trình “Áo ấm 2025 – Trọn vẹn yêu thương”, trao tặng áo ấm cho trẻ em khuyết tật và học sinh nghèo tại Hà Tĩnh, Quảng Trị. Theo thống kê của Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi Việt Nam, giai đoạn 2020–2025, toàn Hội đã trao gần 96.000 suất học bổng, hàng trăm nghìn bộ đồ dùng học tập, cùng hàng nghìn máy tính, thiết bị thông minh, góp phần giúp trẻ em khuyết tật tiếp cận giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi số.

Từ những nỗ lực đó có thể khẳng định, bảo đảm mọi trẻ em khuyết tật được đến trường là hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì và chung tay của cả xã hội. Khi Nhà nước hoàn thiện chính sách, hệ thống an sinh xã hội phát huy vai trò trụ cột, cộng đồng và các tổ chức xã hội cùng đồng hành, ước mơ được học tập, được hòa nhập của trẻ em khuyết tật sẽ từng bước trở thành hiện thực, góp phần xây dựng một xã hội bao trùm, nhân văn và phát triển bền vững./.