Bước đi đột phá

Theo đánh giá của các chuyên gia, Luật BHXH năm 2024 đánh dấu bước tiến quan trọng khi bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội, từng bước hình thành hệ thống BHXH đa tầng, bảo vệ người dân ngay cả khi họ không đủ điều kiện hưởng lương hưu. Đối tượng được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội bao gồm: công dân từ 75 tuổi trở lên, không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hằng tháng; công dân từ 70 đến dưới 75 tuổi thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo và không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH. Người hưởng trợ cấp hưu trí xã hội được Nhà nước cấp thẻ BHYT miễn phí và hỗ trợ mai táng phí khi tử vong.

Đối với người lao động đến tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc trợ cấp hưu trí xã hội, Luật BHXH năm 2024 mở ra phương án hưởng trợ cấp hằng tháng từ chính phần BHXH đã đóng. Theo đó, NLĐ được hưởng trợ cấp hằng tháng, mức thấp nhất bằng mức trợ cấp hưu trí xã hội; thời gian và mức hưởng phụ thuộc vào thời gian đóng và mức đóng BHXH; được Nhà nước đóng bảo hiểm y tế; thân nhân được hưởng trợ cấp một lần cho những tháng chưa nhận và trợ cấp mai táng khi người lao động tử vong. “Như vậy, những cải cách trong Luật BHXH năm 2024 là bước tiến quan trọng hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ thống BHXH toàn dân, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau”, bà Nguyễn Thị Việt Nga - Ủy viên Ủy ban Văn hóa Xã hội của Quốc hội khẳng định.

Luật BHXH năm 2024 tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. Ảnh minh họa.

Luật BHXH năm 2024 quy định người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng thêm chế độ thai sản. Điều kiện hưởng áp dụng với lao động nữ sinh con, lao động nam có vợ sinh con tham gia BHXH tự nguyện từ đủ 6 tháng trở lên trong 12 tháng trước khi sinh con. Mức hưởng là 2 triệu đồng cho mỗi con được sinh ra. Lao động nữ là người dân tộc thiểu số, lao động nữ là người dân tộc Kinh có chồng là người dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo khi sinh con còn được hưởng chính sách hỗ trợ khác theo quy định của Chính phủ. Số tiền này do ngân sách nhà nước bảo đảm thực hiện quy định này. Chính phủ quyết định điều chỉnh mức trợ cấp thai sản phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ.

Cũng theo Luật BHXH năm 2024, trường hợp chỉ có mẹ tham gia BHXH mà mẹ chết sau khi sinh con thì cha hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng được hưởng trợ cấp thai sản. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia BHXH đủ điều kiện hưởng trợ cấp thai sản thì chỉ cha hoặc mẹ được hưởng trợ cấp thai sản. Trường hợp mẹ đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản trong BHXH bắt buộc, cha đủ điều kiện hưởng trợ cấp thai sản trong BHXH tự nguyện thì mẹ được hưởng chế độ thai sản trong BHXH bắt buộc và cha được hưởng trợ cấp thai sản trong BHXH tự nguyện. Trường hợp cha đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản trong BHXH bắt buộc, mẹ đủ điều kiện hưởng trợ cấp thai sản trong BHXH tự nguyện thì cha được hưởng chế độ thai sản trong BHXH bắt buộc và mẹ được hưởng trợ cấp thai sản trong BHXH tự nguyện…

Tăng quyền lợi cho người tham gia

Chia sẻ về tăng quyền lợi cho người tham gia BHXH tại Luật BHXH năm 2024, bà Nguyễn Thị Hà - Thứ trưởng Bộ Nội vụ, Luật BHXH có những điểm mới, trọng tâm liên quan đến bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội; bổ sung quy định nhằm gia tăng sự liên kết giữa tầng trợ cấp hưu trí xã hội và BHXH cơ bản; mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH; bổ sung quyền thụ hưởng chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện.

Bên cạnh đó, gia tăng cơ hội được hưởng lương hưu của người tham gia BHXH; đảm bảo tốt hơn quyền tham gia và thụ hưởng BHXH đối với NLĐ Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài và NLĐ nước ngoài vào làm việc tại Việt Nam; nâng cao hiệu quả đầu tư quỹ BHXH; quy định “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”... Đặc biệt, Luật đã bổ sung quy định nhằm gia tăng quyền lợi, tính hấp dẫn, khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. Theo đó, NLĐ đã chấm dứt tham gia BHXH mà có đề nghị thì hưởng BHXH một lần nếu thuộc một trong các trường hợp: Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ 15 năm đóng BHXH; ra nước ngoài định cư; người đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS; người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; người khuyết tật đặc biệt nặng; NLĐ có thời gian đóng BHXH trước ngày 1/7/2025 (khoảng 18 triệu người) và sau 12 tháng không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mà cũng không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm.

Cùng với đó, NLĐ không hưởng BHXH một lần mà bảo lưu thời gian đóng để tiếp tục tham gia thì có cơ hội được thụ hưởng các quyền lợi cao hơn như: Khi tiếp tục tham gia được hưởng các chế độ với mức hưởng cao hơn; được hưởng lương hưu với điều kiện dễ dàng hơn; trong thời gian hưởng lương hưu được quỹ BHXH đóng BHYT; được hưởng trợ cấp hằng tháng khi không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội; trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng thì được Ngân sách nhà nước đóng BHYT.

Đáng chú ý, tại Nghị định số 159/2025/NĐ-CP đã quy định rõ mức hỗ trợ và đối tượng được hỗ trợ tiền đóng BHXH cho người tham gia BHXH tự nguyện. Cụ thể, bằng 50% đối với người tham gia thuộc hộ nghèo, người đang sinh sống tại xã đảo, đặc khu theo quy định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; bằng 40% đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo; bằng 30% đối với người tham gia là người dân tộc thiểu số; bằng 20% đối với người tham gia khác. “Thời gian hỗ trợ không quá 10 năm. Người tham gia BHXH tự nguyện thuộc đối tượng hỗ trợ ở nhiều mức khác nhau thì được hỗ trợ theo mức cao nhất. Chính phủ khuyến khích các cơ quan, tổ chức và cá nhân hỗ trợ tiền đóng BHXH cho người tham gia BHXH tự nguyện” - bà Hà khẳng định.

Cùng với đó, Luật BHXH năm 2024 quy định số năm đóng BHXH tối thiểu từ 20 năm (theo Luật BHXH năm 2014) giảm xuống còn 15 năm. Chính sách này nhằm tạo điều kiện cho người lao động tham gia BHXH đang làm công việc đặc thù có thời gian làm nghề ngắn, tham gia BHXH muộn hoặc đóng BHXH không liên tục vẫn có cơ hội hưởng chế độ hưu trí và được cấp thẻ BHYT khi đến tuổi nghỉ hưu.

Mặt khác, quyền lợi của NLĐ cũng tăng cao hơn nếu tiếp tục tham gia BHXH. Cụ thể, tại Điều  66 Luật BHXH năm 2024 quy định trợ cấp hưu trí một lần chỉ áp dụng cho người nghỉ hưu có thời gian đóng BHXH cao hơn mức tối đa 75% (nữ đóng BHXH cao hơn 30 năm, nam đóng BHXH cao hơn 35 năm). Theo đó, NLĐ sẽ nhận trợ cấp một lần cho mỗi năm đóng cao hơn tính bằng 0,5 lần của mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho đến tuổi nghỉ hưu; với người đủ điều kiện hưởng lương hưu trí, đã đạt tỉ lệ tối đa mà tiếp tục đóng BHXH được trợ cấp bằng 2 lần của mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho mỗi năm đóng vượt hơn số năm - kể từ sau thời điểm đủ tuổi nghỉ hưu đến khi nghỉ hưu. “Với quy định này sẽ khuyến khích người đã đủ điều kiện hưởng lương hưu mức tối đa vẫn tiếp tục tham gia BHXH và không lãng phí sức lao động” - bà Hà nhấn mạnh./.