Thưa ông, xin ông cho biết tình trạng nợ BHXH diễn ra như thế nào trong thời gian vừa qua?

Tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH đã diễn ra dai dẳng nhiều năm qua. Có những doanh nghiệp gặp khó khăn dẫn đến phá sản, giải thể, có chủ doanh nghiệp bỏ trốn, nợ BHXH, dẫn tới quyền lợi của người lao động không được giải quyết.

Thời điểm cuối năm 2021, theo thống kê của BHXH Việt Nam, cả nước có khoảng 200.000 người lao động bị nợ BHXH do doanh nghiệp giải thể, phá sản, chủ bỏ trốn, hoặc tái cơ cấu...

Ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng Ban Chính sách – Pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam).

Đến nay, một số đã quay trở lại tham gia BHXH, một số đã nghỉ hưu, số khác hưởng BHXH một lần, dẫn tới giờ chỉ giải quyết được chế độ hưu trí và tử tuất. Còn quyền lợi ngắn hạn như ốm đau, thai sản thì không thể giải quyết được nữa.

Đây là vấn đề rất bức xúc với nhiều lao động. Tại Đại hội Công đoàn lần thứ 13 vừa qua, đây cũng là một trong những kiến nghị của người lao động cần phải được giải quyết. Tổng LĐLĐ cũng đã nhiều lần kiến nghị tới Đảng, Chính phủ, đề nghị giải quyết vấn đề này.

Thực tế cho thấy, nợ BHXH có nhiều nguyên nhân. Đó là ý thức tuân thủ pháp luật của người sử dụng lao động chưa cao; Chế tài xử phạt, cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát của cơ quan chức năng chưa nghiêm, chưa răn đe. Tiếp đó là khó khăn thực sự khiến doanh nghiệp phá sản; Trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước, của tổ chức công đoàn trong phát hiện kịp thời để xử lý, kiến nghị xử lý. Ví dụ, cCủ tịch công đoàn cũng là người lao động, nên khởi kiện chủ sử dụng lao động rất khó khăn. Công đoàn cấp trên cơ sở rất khó khởi kiện khi cần ủy quyền của người lao động.

Với những trường hợp nợ BHXH do doanh nghiệp giải thể, phá sản, chủ bỏ trốn hoặc tái cơ cấu… chúng ta có giải pháp tháo gỡ như thế nào, thưa ông?

Trong các chương trình làm việc với Thủ tướng, Tổng LĐLĐVN đã đề nghị cơ chế giải quyết và cùng các cơ quan liên quan đề xuất xây dựng nghị định giải quyết nợ đọng BHXH.

Việc giải quyết vấn đề nợ BHXH dai dẳng của khoảng 200.000 lao động, hiện đã có hướng giải quyết, căn cứ theo Nghị quyết 142/2024. Ảnh minh hoạ: TTXVN

Có thời điểm các bên bàn bạc, đề xuất cho phép khoanh thời điểm doanh nghiệp nợ đóng để tiếp tục thực hiện chính sách BHXH cho người lao động. Chúng tôi cũng đề xuất người lao động nộp tính cả thời gian chậm, trốn đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc trợ cấp tuất hằng tháng. Sau đó, nếu tìm được chủ doanh nghiệp thì yêu cầu nộp bù lại, cộng cả thời gian thiếu.

Tuy nhiên, qua tham khảo ý kiến của công nhân lao động, các cấp công đoàn, hầu hết mọi người rất bức xúc, bởi người lao động đã bị doanh nghiệp chậm, trốn đóng BHXH, nay bắt họ đóng lần nữa để hưởng chế độ là không thỏa đáng. Nhiều đại biểu Quốc hội, tổ chức công đoàn cũng không đồng tình với phương án này.

Thưa ông, vừa qua, Công đoàn có kiến nghị cơ chế đặc thù người lao động bị nợ BHXH. Vậy việc này cụ thể ra sao?

Ngày 31/5/2024, Tổng LĐLĐVN có văn bản số 1364 kiến nghị cơ chế giải quyết quyền lợi cho người lao động theo hướng dành một nguồn quỹ dự phòng để hỗ trợ cho người lao động bị nợ BHXH. Nguồn quỹ có thể được trích từ lãi suất tiền gửi hoặc lợi nhuận đầu tư từ quỹ BHXH. Không nên quy định lựa chọn nộp số tiền chậm, trốn đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất để được hưởng chế độ BHXH.

Sau đó, tại Nghị quyết 142/2024 trong kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã giao Chính phủ quy định đối tượng, điều kiện, mức hỗ trợ, trình tự, thủ tục giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất đối với người lao động trong trường hợp người sử dụng lao động không còn khả năng đóng BHXH cho người lao động trước ngày 1/7/2024.

Có nhiều ý kiến cho rằng, có thể lấy từ ngân sách, tiền xử phạt, hoặc dự phòng quỹ BHXH, nhưng thống nhất lấy kinh phí từ nguồn thu xử lý chậm, trốn đóng tại Luật BHXH 2014 và số tiền 0,03%/ngày thu theo quy định tại điều 40, 41 của Luật BHXH 2024. Đây là nguồn tài chính có gốc từ quỹ BHXH phục vụ các trường hợp phát sinh, phù hợp, nhân văn.

Do đó, việc giải quyết vấn đề nợ BHXH dai dẳng của khoảng 200.000 lao động, hiện đã có hướng giải quyết, căn cứ theo Nghị quyết 142/2024.

Căn cứ pháp luật đã có, vậy khi nào sẽ có nghị định giải quyết cụ thể vấn đề nợ BHXH trên, thưa ông?

Tổng LĐLĐVN đã đề xuất Chính phủ sớm thành lập ban soạn thảo, với thành viên là các cơ quan liên quan của Chính phủ, Tổng LĐLĐVN, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), BHXHVN, để sớm ban hành nghị định. Nghị định nhằm quy định cụ thể đối tượng, điều kiện, mức hỗ trợ, trình tự, thủ tục giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất đối với người lao động.

Tổng LĐLĐVN cũng nhiều lần đề xuất Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội tham mưu cho Chính phủ cơ chế giải quyết cho một số trường hợp đủ điều kiện chốt sổ BHXH thay vì không được giải quyết chế độ như trước. Công đoàn luôn mong muốn người hoàn thành nghĩa vụ đóng được ghi nhận thời gian doanh nghiệp nợ đóng BHXH.

Theo ông, Luật BHXH sửa đổi năm 2024 vừa được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1/7/2025, liệu có khắc phục được tình trạng nợ đọng BHXH như thời gian vừa qua hay không?

Luật BHXH sửa đổi 2024 có một số chế tài mạnh mẽ như phạt chậm đóng 0,03%/ngày giống như thuế; hoãn xuất cảnh với những chủ doanh nghiệp nợ BHXH. Doanh nghiệp kinh doanh mục tiêu là lợi nhuận, nên những giải pháp trên, theo tôi, sẽ khiến các chủ doanh nghiệp cân nhắc và nghiêm chỉnh chấp hành đóng đúng, đủ BHXH cho người lao động.

Xin  trân trọng cảm ơn ông!