Ảnh minh hoạ (Nguồn ảnh: Internet)

Theo thống kê của Sở Nội vụ TP.Hà Nội, trong tháng 7/2025, thành phố đã ban hành quyết định hưởng BHTN cho hơn 7.400 người lao động với tổng số tiền hỗ trợ trên 244 tỷ đồng. Bên cạnh đó, hơn 4.900 người đã được tư vấn, giới thiệu việc làm và 82 người được hỗ trợ học nghề. Đây là những con số minh chứng cho tính nhân văn của chính sách BHTN - như một "phao cứu sinh" kịp thời cho người lao động khi gặp khó khăn về việc làm.

Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn còn những trường hợp người lao động vi phạm quy định trong quá trình thụ hưởng chính sách BHTN. Theo bà Vũ Thị Thanh Liễu - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc người lao động chưa hiểu đầy đủ nội dung chính sách, không đọc hết những quy định về BHTN nên vô tình mắc phải. Đáng chú ý, có những trường hợp dù đã có việc làm mới nhưng vẫn cố tình không khai báo để tiếp tục nhận trợ cấp thất nghiệp, dẫn đến vi phạm chính sách, trùng đóng, trùng hưởng.

Hành vi trục lợi không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả và tính công bằng của chính sách BHTN mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho chính người vi phạm. Khi bị phát hiện, người lao động có hành vi vi phạm chính sách BHTN buộc phải nộp lại toàn bộ số tiền đã hưởng sai, chịu xử phạt hành chính và không được bảo lưu quá trình tham gia BHTN. Điều này khiến họ gặp khó khăn khi làm thủ tục hưởng các chế độ khác do hồ sơ bị rà soát lại, làm kéo dài thời gian giải quyết và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp của các chế độ BHTN.

Do đó, việc tuân thủ đúng quy định pháp luật về BHTN không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là yếu tố quan trọng để người lao động duy trì quyền lợi an sinh của bản thân; mỗi cá nhân cần nâng cao nhận thức, trung thực trong thực hiện chính sách BHTN để khi không may gặp khó khăn về việc làm, chính sách BHTN sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả hỗ trợ, đồng hành cùng người lao động vượt qua khó khăn và sớm quay lại thị trường lao động.

Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin để ngăn chặn trục lợi BHTN

Nhằm tăng cường hiệu quả thực thi chính sách BHTN và hạn chế tình trạng trục lợi, thời gian qua, hệ thống BHXH Việt Nam đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và triển khai đồng bộ các giải pháp kiểm soát việc triển khai thực hiện chính sách này. Cụ thể, hằng tháng, trong quá trình chi trả trợ cấp thất nghiệp, BHXH các địa phương sẽ tiến hành rà soát, đối chiếu dữ liệu để kịp thời phát hiện và dừng chi trả đối với những trường hợp “vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp, vừa có việc làm và đóng BHXH bắt buộc” hoặc “vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp, vừa hưởng lương hưu”. Đồng thời, BHXH Việt Nam cũng chủ động chia sẻ thông tin với các Trung tâm Dịch vụ việc làm để yêu cầu người lao động thực hiện thủ tục chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp theo quy định, hạn chế tình trạng trục lợi kéo dài.

Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, trong giai đoạn 2020-2024, nhờ việc đối soát dữ liệu điện tử, toàn Hệ thống đã phát hiện và kịp thời dừng chi trả cho hơn 87.000 trường hợp hưởng trợ cấp thất nghiệp sai quy định, tránh phát sinh và thu hồi số tiền trên 319 tỷ đồng. Kết quả trên cho thấy, việc ứng dụng công nghệ thông tin là giải pháp then chốt giúp tăng cường hiệu quả kiểm tra, giám sát, từ đó ngăn ngừa kịp thời các hành vi trục lợi chính sách  BHTN. Đặc biệt, việc xây dựng hệ thống liên thông dữ liệu giữa Trung tâm Dịch vụ việc làm và cơ quan BHXH sẽ tạo điều kiện để cán bộ nhanh chóng tra cứu, xác thực quá trình đóng - hưởng của người lao động, phát hiện sai phạm ngay từ đầu.

Tuy vậy, theo bà Vũ Thị Thanh Liễu, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, trên thực tế, sau hơn 15 năm thực hiện chính sách BHTN, đến nay các Trung tâm Dịch vụ việc làm vẫn chưa được trang bị công cụ công nghệ đủ mạnh để nhận diện các trường hợp vi phạm. Đặc biệt, các Trung tâm Dịch vụ việc làm chưa được liên thông về phần mềm dữ liệu với cơ quan BHXH. Hiện nay, việc xác minh chủ yếu vẫn dựa vào kê khai của người lao động và kiểm tra thủ công qua nhiều bước, gây mất thời gian và dễ bỏ sót. Trong khi đó, chưa có chế tài bắt buộc doanh nghiệp phải thông báo kịp thời việc tuyển dụng lao động mới, do đó thiếu dữ liệu thời gian thực từ phía đơn vị sử dụng lao động khiến công tác giám sát, phát hiện vi phạm gặp nhiều trở ngại.

Trước thực trạng trên, bà Liễu cho rằng, việc ứng dụng công nghệ thông tin khi thực hiện chính sách BHTN là rất quan trọng, góp phần hạn chế hành vi trục lợi chính sách này một cách hiệu quả. Việc thiết lập hệ thống liên thông dữ liệu giữa Trung tâm Dịch vụ việc làm và cơ quan BHXH sẽ giúp cán bộ có thể tra cứu nhanh tình trạng tham gia BHXH, BHYT, BHTN của người lao động tại thời điểm nộp hồ sơ, qua đó kịp thời phát hiện và ngăn chặn trục lợi. Cùng với đó, cần xem xét bổ sung quy định các doanh nghiệp thông báo thông báo ngay việc tuyển dụng lao động cho cơ quan chức năng biết. Đây sẽ là cơ sở để đối chiếu với danh sách đang hưởng trợ cấp thất nghiệp và dừng chi trả đúng lúc nếu phát hiện sai phạm.

Nâng cao nhận thức, ý thức tuân thủ pháp luật về BHTN

Song song đó, bà Liễu cũng cho rằng, công tác tuyên truyền cần phải tiếp tục được quan tâm, tăng cường để người lao động hiểu rằng BHTN không chỉ là quyền lợi mà còn là trách nhiệm, từ đó, nâng cao nhận thức, ý thức tuân thủ và bảo vệ tính công bằng, minh bạch của chính sách. Bên cạnh các biện pháp kỹ thuật, chính ý thức của người lao động sẽ là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của việc thực thi chính sách BHTN trong thời gian tới.

Trong bối cảnh Luật Việc làm (sửa đổi) sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2026 với nhiều quy định cụ thể và chặt chẽ hơn trong việc triển khai thực hiện chính sách BHTN, việc hoàn thiện hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao nhận thức của người lao động là những yếu tố cần thiết để đảm bảo chính sách BHTN được thực thi hiệu quả, đúng đối tượng và đúng mục tiêu đề ra. Đây không chỉ là yêu cầu mang tính cấp thiết trong giai đoạn chuyển tiếp, mà còn là nền tảng quan trọng để xây dựng một hệ thống an sinh xã hội hiện đại, minh bạch, công bằng - nơi mọi người lao động đều được bảo vệ quyền lợi chính đáng, đồng thời thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình./.