Luật BHXH năm 2024 có những nội dung thay đổi cơ bản như: Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; Bổ sung về trợ cấp hưu trí xã hội đối với công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hàng tháng hoặc đối tượng là công dân Việt Nam từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo do ngân sách Nhà nước đảm bảo; Giảm dần thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm, tiến tới 10 năm theo lộ trình, tạo điều kiện cho người lao động tiếp cận quyền lợi hưu trí; Điều chỉnh chính sách BHXH một lần theo hướng hạn chế hưởng BHXH một lần, tăng quyền lợi tích lũy để khuyến khích tham gia dài hạn; Tăng quyền lợi đối với người tham gia BHXH tự nguyện; Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực hiện chính sách BHXH nhằm đơn giản hóa thủ tục, tăng tính minh bạch và dễ tiếp cận cho người dân;…

Chính sách BHXH ngày càng hoàn thiện, mở rộng, tăng quyền lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách (Ảnh minh họa)

Những thay đổi nêu trên có sự đóng góp tích cực của BHXH Việt Nam, góp phần khắc phục những bất cập, tồn tại của Luật BHXH năm 2014, tạo thuận lợi cho người lao động và Nhân dân khi tham gia, thụ hưởng các chế độ, chính sách BHXH. Về cơ bản các ý kiến tham gia và đề xuất của BHXH Việt Nam đã được cơ quan chủ trì soạn thảo dự thảo Luật BHXH sửa đổi tiếp thu, đưa vào dự án.

Theo đó, trên cơ sở phân tích số liệu quản lý người hưởng các chế độ BHXH đến việc đánh giá công tác giải quyết, quản lý, chi trả cho người thụ hưởng, kết hợp phân tích, tổng hợp thực tiễn triển khai trên toàn quốc, BHXH Việt Nam đã cung cấp những luận cứ khoa học và thực tiễn làm cơ sở đề xuất cho cơ quan chủ trì xây dựng dự thảo Luật BHXH sửa đổi.

BHXH Việt Nam đã: xây dựng báo cáo tổng kết thi hành Luật BHXH giai đoạn 2016-2019; hoàn thiện Báo cáo giám sát kết quả thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm thất nghiệp giai đoạn 2016-2021 theo yêu cầu của Ủy ban Xã hội của Quốc hội (nay là Ủy ban Văn hóa - xã hội) và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (cơ quan chủ trì xây dựng dự thảo Luật BHXH sửa đổi); hoàn thiện 18 chuyên đề nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật BHXH; hoàn thiện đánh giá, tổng kết 22 nội dung BHXH Việt Nam được giao thực hiện trong Luật BHXH năm 2014 và Nghị quyết số 93/2015/QH13 của Chính phủ về việc thực hiện chính sách hưởng BHXH một lần đối với người lao động; cung cấp các số liệu, dữ liệu phục vụ cơ quan chủ trì xây dựng các nội dung sửa đổi, đề xuất chính sách liên quan tới dự thảo Luật BHXH sửa đổi, cung cấp số liệu phục vụ đánh giá, dự báo tài chính Quỹ BHXH; cung cấp số liệu về tuổi nghỉ hưu bình quân, mức lương hưu bình quân (làm cơ sở xây dựng quy định tại Điều 72 Luật BHXH năm 2024) theo yêu cầu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội; các biểu số liệu theo yêu cầu của Ủy ban Xã hội của Quốc hội,... Xây dựng khoảng 20 văn bản của BHXH Việt Nam tham gia các dự thảo Hồ sơ Luật BHXH sửa đổi theo yêu cầu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội; Bộ Tư pháp; Ủy ban Xã hội của Quốc hội. Tham gia gần: 60 hội nghị, hội thảo, tọa đàm, các cuộc họp kỹ thuật; các cuộc họp Ban soạn thảo, Tổ biên tập, các đoàn khảo sát để lấy ý kiến hoàn thiện dự thảo Luật BHXH sửa đổi; 200 cuộc họp rà soát, chỉnh lý dự thảo Luật BHXH sửa đổi…

Theo đó, BHXH Việt Nam đã có những nội dung đề xuất tham gia về dự thảo Luật BHXH sửa đổi, như:

Thứ nhất, mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH bắt buộc đối với Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước; Người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật,... không hưởng tiền lương.

Đồng thời BHXH Việt Nam đề xuất quy định “mở” tại Luật BHXH năm 2024 để giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc tham gia BHXH bắt buộc đối với đối tượng khác mà có việc làm, thu nhập ổn định, thường xuyên trên cơ sở đề xuất của Chính phủ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội từng thời kỳ. Quy định này tạo điều kiện cho việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm đối tượng khác, phù hợp với sự thay đổi của quan hệ lao động, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, đời sống của người lao động trong tương lai.

Thứ hai, tăng cường tính tuân thủ pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động bằng việc dành riêng 1 chương để quy định về quản lý thu, đóng BHXH; làm rõ nội hàm và việc xử lý hành vi chậm đóng và hành vi trốn đóng BHXH. Bổ sung quy định trách nhiệm của cơ quan BHXH và các cơ quan có liên quan trong việc xác định và theo dõi đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, đôn đốc thực hiện trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc. Quy định trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc chỉ đạo, tổ chức thực hiện chính sách BHXH, phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và chậm đóng BHXH bắt buộc, trốn đóng BHXH bắt buộc trong phạm vi địa phương.

Thực trạng để BHXH Việt Nam đưa ra đề xuất nêu trên: Mặc dù cơ quan BHXH và các cơ quan liên quan đã có nhiều cố gắng, thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH và cũng đã có những chuyển biến tích cực nhất định. Tuy nhiên, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH vẫn còn diễn ra và duy trì trong thời gian dài, dẫn đến tình trạng khó có khả năng thu hồi, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi an sinh thiết thân của người lao động. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trong đó có nguyên nhân chính do các giải pháp, biện pháp xử lý tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH chưa đủ mang tính răng đe. 

Thứ ba, đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định của các chế độ BHXH phù hợp hơn với thực tiễn, đảm bảo tốt hơn quyền lợi của người lao động, như quy định: Hưởng chế độ ốm đau đối với trường hợp nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau không trọn ngày; Người lao động được quỹ BHXH đóng BHYT trong thời gian nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng; Sửa đổi thời gian hưởng chế độ ốm đau đối với người lao động nghỉ việc do mắc bệnh thuộc danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày; Sửa đổi điều kiện về tuổi của thân nhân hưởng trợ cấp tuất hàng tháng thống nhất, phù hợp với tuổi nghỉ hưu của Bộ luật Lao động năm 2019; Bổ sung quy định về quản lý người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng, đặc biệt đối với người hưởng qua tài khoản cá nhân, người hưởng qua ủy quyền như bổ sung về thời hạn ủy quyền, xác minh thông tin người hưởng, tạm dừng hưởng đối với trường hợp chưa xác minh được thông tin,... Sửa đổi quy định về quyền lựa chọn hưởng trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần theo hướng tôn trọng quyền lựa chọn của thân nhân người lao động.

Thứ tư, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người tham gia và thụ hưởng quyền lợi BHXH thông qua việc bổ sung quy định giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH; điều chỉnh, cắt giảm, đơn giản hóa hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH; bổ sung quy định về đánh giá sự hài lòng của người dân đối với việc tổ chức thực hiện chính sách, chế độ BHXH. Đề xuất bổ sung quyền từ chối hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH cho người hưởng nhằm tháo gỡ một số vướng mắc hiện hành (Trường hợp thân nhân đang hưởng trợ cấp tuất hàng tháng đồng thời là người khuyết tật mức độ nặng nay đề nghị thôi hưởng trợ cấp tuất hàng tháng để hưởng trợ cấp người khuyết tật với quyền lợi cao hơn. Luật BHXH hiện hành chưa có quy định về việc người hưởng được tự nguyện từ chối hưởng các chế độ BHXH), đồng thời người hưởng có thêm lựa chọn quyền hưởng an sinh xã hội của mình.

Thứ năm, trên cơ sở thể chế hóa Nghị quyết số 28/NQ-TW về cải cách chính sách BHXH, BHXH Việt Nam thống nhất với chủ trương bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội tại dự thảo Luật BHXH sửa đổi để hình thành hệ thống BHXH đa tầng; bổ sung trợ cấp thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện từ nguồn ngân sách Nhà nước; gia tăng cơ hội hưởng lương hưu của người tham gia BHXH thông qua việc giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm; Quy định cụ thể về “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”,…

Về cơ bản các ý kiến tham gia của BHXH Việt Nam đã được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, góp phần khắc phục những bất cập, tồn tại của Luật BHXH năm 2014, tạo thuận lợi cho người lao động và Nhân dân khi tham gia, thụ hưởng các chế độ, chính sách BHXH

Ngay sau khi Nghị quyết số 142/2024/QH15 của Quốc hội về Nghị quyết kỳ họp thứ 7, Quốc hội Khóa XV; Quyết định số 717/QĐ-TTg ngày 27/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục và phân công các cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản quy định chi tiết thi hành các luật, nghị quyết được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp 7; Quyết định số 1370/QĐTTg ngày 12/11/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật BHXH và Nghị quyết số 142/2024/QH15 được ban hành, BHXH Việt Nam đã chủ động xây dựng, hoàn thiện kế hoạch để triển khai thi hành Luật BHXH năm 2024 trong toàn hệ thống. Kế hoạch đã xác định cụ thể nội dung công việc, thời hạn, tiến độ hoàn thành và trách nhiệm của các đơn vị thuộc BHXH Việt Nam, BHXH các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, nhằm đảm bảo thực hiện kịp thời, đồng bộ, thống nhất, hiệu lực, hiệu quả các nội dung được giao; đảm bảo đầy đủ, liên tục, kịp thời quyền lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách BHXH ngay khi Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025./.