Đại biểu Bùi Văn Cường (tỉnh Gia Lai)

Tập trung làm rõ những vướng mắc, bất cập trong vấn đề Công đoàn khởi kiện DN nợ BHXH của NLĐ, đại biểu Bùi Văn Cường (tỉnh Gia Lai) cho biết: Điều 10, Hiến pháp năm 2013 quy định Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị, xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động, đại diện cho người lao động chăm lo và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động. Cụ thể hóa quy định này khoản 1 Điều 88 Bộ luật Lao động quy định công đoàn cơ sở có quyền tham gia hỗ trợ giải quyết tranh chấp lao động. Khoản 8 Điều 10 Luật Công đoàn quy định quyền, trách nhiệm của tổ chức công đoàn, đó là đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện tại Tòa án, khi quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của tập thể người lao động bị xâm phạm. Điểm d khoản 1 Điều 14 Luật BHXH trao quyền cho tổ chức công đoàn khởi kiện ra Tòa án đối với hành vi vi phạm pháp luật về BHXH. Bộ luật Tố tụng dân sự tại khoản 2 Điều 162 cũng quy định công đoàn cấp trên của công đoàn cơ sở có quyền khởi kiện vụ án lao động trong trường hợp cần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể người lao động do pháp luật quy định.

Ngoài các quy định về khởi kiện nợ BHXH, Luật BHXH và Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định xử lý hành chính đối với hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, Bộ luật Hình sự quy định về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho người lao động tại Điều 216.

Thực hiện các quy định trên đây với phương châm bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của người lao động, các cấp công đoàn đã tích cực phối hợp với BHXH tiến hành thanh tra, kiểm tra và truy thu nợ BHXH, thông báo số nợ và danh sách dự kiến các doanh nghiệp bị khởi kiện. Một số doanh nghiệp sau khi nhận được thông báo đã khắc phục số tiền nợ. Tính từ tháng 1/2016 đến nay tổng số tiền nợ thu hồi được xấp xỉ 600 tỷ đồng.

Đại biểu Bùi Văn Cường cũng cho biết, sau gần 2 năm thực hiện việc khởi kiện nợ BH ra Tòa án các cấp công đoàn đã tiếp nhận 2.705 bộ hồ sơ do cơ quan BHXH chuyển sang, 20 liên đoàn lao động tỉnh, thành phố đã gửi đơn khởi kiện đến các cấp Tòa án, 187 vụ doanh nghiệp nợ BHXH, số còn lại không gửi nữa do không được thụ lý giải quyết. Trong 187 vụ do công đoàn khởi kiện, Tòa án nhân dân các cấp đã hòa giải thành công 18 vụ. Tòa án cấp huyện ở một tỉnh thụ lý 2 vụ án, 48 vụ trả lại hồ sơ, số còn lại Tòa án không thụ lý giải quyết với 3 nhóm lý do chủ yếu.

Thứ nhất, không có giấy ủy quyền của những người lao động hoặc công đoàn cơ sở cho công đoàn cấp trên khởi kiện, mà điều này thì rất khó bởi lẽ công đoàn cơ sở, người lao động tại chính doanh nghiệp không thể và không dám ủy quyền cho công đoàn cấp trên khởi kiện chính doanh nghiệp của mình. Nếu làm điều này đồng nghĩa với nguy cơ cao sẽ mất việc làm.

Thứ hai, không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án và đề nghị xem xét xử lý hành chính hoặc hình sự.

Thứ ba, tranh chấp lao động tập thể về quyền chưa được Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện giải quyết.

Việc còn vướng mắc trong các quy định của pháp luật dẫn đến Tòa án không thụ lý giải quyết các vụ khởi kiện nợ BHXH đã ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động, làm cho số nợ BHXH tiếp tục gia tăng. Theo số liệu của Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, hiện nay các doanh nghiệp trốn đóng nợ BHXH, BH thất nghiệp, BHYT ước khoảng gần 12.000 tỷ đồng. Đặc biệt, hiện nay có khoảng hơn 2.000 tỷ đồng nợ BHXH từ các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản, tồn tại cầm chừng hoặc doanh nghiệp bỏ trốn, không thể thu hồi, nghĩa là quyền lợi của 193 nghìn người lao động ở các doanh nghiệp này cũng bị treo chưa có hướng giải quyết. Việc doanh nghiệp trốn đóng, nợ BHXH trong đó không ít doanh nghiệp hàng tháng vẫn trừ một phần tiền lương đều đặn của người lao động với lý do để đóng BHXH không chỉ xâm phạm nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động mà còn tác động xấu đến an toàn, cân đối nguồn quỹ, đảm bảo an sinh xã hội, hướng tới phát triển bền vững đất nước.

Để bảo vệ tốt nhất quyền lợi người lao động, khắc phục những bất cập, hạn chế, đại biểu Bùi Văn Cường đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao cho Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội phối hợp với các cơ quan có liên quan rà soát các quy định pháp luật hiện hành về xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, BH thất nghiệp, BHYT, nhất là hành vi trốn đóng, nợ BHXH. Nếu thấy có những quy định chưa cụ thể, còn các cách hiểu khác nhau cần giải thích để thống nhất áp dụng thì trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội nghiên cứu, giải thích pháp luật theo thẩm quyền. Nếu các quy định còn mâu thuẫn, chồng chéo hoặc có khoảng trống thì Quốc hội giao cho Chính phủ tổng hợp trình Quốc hội xem xét, sửa đổi, bổ sung. Đây là vấn đề lớn đang gây bức xúc đối với người lao động và toàn xã hội, Quốc hội cần dành sự quan tâm đặc biệt để sớm giải quyết kiến nghị này.

Đại biểu Bùi Văn Cường cũng đề nghị BHXH Việt Nam, ngành lao động, thương binh và xã hội, chính quyền các cấp cần làm tốt hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm về trốn đóng, nợ BHXH theo thẩm quyền, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện quan tâm, giải quyết kịp thời các tranh chấp lao động tập thể về quyền theo quy định của pháp luật; Bộ Công an chỉ đạo công an các cấp nắm tình hình, phối hợp với tổ chức công đoàn phát hiện, điều tra, đề nghị truy tố một số vụ án điểm về trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho người lao động theo Điều 216 Bộ luật Hình sự.

Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn, chỉ đạo Tòa án nhân dân các cấp tiếp nhận, thụ lý các vụ công đoàn khởi kiện về nợ BHXH và sớm đưa ra xét xử một số vụ để răn đe, phòng ngừa, cảnh báo các hành vi tương tự.

Trước vấn đề đại biểu Cường nêu, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định: Vấn đề nợ BHXH là một nội dung rất bức xúc. Hiện nay có khoảng 102.900 đơn vị với 2,6 triệu lao động đang nợ BHXH với tổng số tiền khoảng 14.700 tỉ đồng. Cơ quan chức năng đã khởi kiện 8.800 vụ với số tiền 6.000 tỉ đồng; tòa đã xử 3.986 vụ, tương đương với 16% tổng số nợ, số vụ còn lại tòa trả hồ sơ. Nguyên nhân của việc trả hồ sơ là do có bất cập cả về luật thực định cũng như luật thực thi.