Quang cảnh Hội thảo.

Đổi mới chất lượng nguồn lao động

Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã chính thức được ký kết, mở ra kỷ nguyên mới về hội nhập quốc tế, đem lại nhiều lợi ích cho Việt Nam về chính trị, kinh tế - xã hội, ngoại giao... Tuy nhiên, trước những thời cơ và vận hội đang mở ra, Việt Nam rất cần nguồn nhân lực chất lượng cao nhằm đáp ứng cho sự phát triển của đất nước.

Nhằm tháo gỡ khó khăn trong vấn đề nhân sự, tạo điều kiện để các doanh nghiệp FDI có được đội ngũ nhân sự tốt, đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế Việt Nam trong bối cảnh Hiệp định CPTTP đã được ký kết.

Phát biểu tại Hội thảo, TS. Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch VCCI tỏ ra lo lắng khi dẫn số liệu điều tra của Viện Khoa học lao động xã hội và báo cáo PCI. Theo đó, có đến 2/3 số doanh nghiệp cho biết phần lớn người lao động thiếu hụt kỹ năng về chuyên môn và kỹ năng nòng cốt khác; 55% doanh nghiệp khẳng định khó tìm kiếm nguồn lao động chất lượng cao đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp.

Nhận định về tình hình lao động Việt Nam hiện nay, TS Trần Mạnh Đức, Vụ Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng cho rằng, cuộc cách mạng khoa học công nghệ 4.0 sẽ tạo ra những thay đổi lớn về cung cầu lao động khi có sự xuất hiện của các robot. Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ cách mạng 4.0. Theo nhiều dự đoán, số lao động của Việt Nam sẽ giảm một nửa so với hiện nay. Trong đó, nhiều ngành nghề biến mất nhưng xuất hiện nhiều ngành nghề mới. Do vậy, nguồn nhân lực sẽ được đào tạo lại đề phù hợp với bối cảnh và nhu cầu mới.

Cũng theo ông Đức, cuộc cạnh tranh khốc liệt nhất trong thời đại cách mạng 4.0 là cạnh tranh nguồn nhân lực. Nếu Việt Nam không chuẩn bị tốt sẽ hụt hơi và không qua được cái bẫy thu nhập trung bình. Trên thực tế, chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam hiện tại chưa đáp ứng yêu cầu về chất lượng cũng như cân đối lao động. Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần đổi mới chất lượng nguồn lao động

Đánh giá về chất lượng nguồn lao động của thị trường lao động Việt Nam, TS Lê Kim Dung - Cục trưởng Cục Việc làm, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho biết, nguồn lao động Việt Nam dồi dào và ổn định. Tuy nhiên, chất lượng nguồn lao động của Việt Nam vẫn còn nhiều điểm phải bàn. Cụ thể, tỷ lệ lao động trong độ tuổi đã qua đào tạo còn thấp, thiếu hụt lao động có tay nghề cao vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động và hội nhập. Ngoài ra, khoảng cách giữa giáo dục nghề nghiệp và nhu cầu của thị trường lao động ngày càng lớn. Khi xem xét vấn đề thất nghiệp theo góc độ trình độ chuyên môn kỹ thuật thì tỷ lệ thất nghiệp đang có xu hướng gia tăng trong số lao động có trình độ cao.

Liên quan đến đánh giá tác động của CPTPP tới phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam, bà Lê Kim Dung cho rằng, CPTPP đang tạo ra cả những cơ hội và thách thức. Đó là cơ hội để phát triển giáo dục nghề nghiệp như tạo ra nhiều cơ hội trong việc hợp tác lẫn nhau giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ hội học tập, bồi dưỡng, trao đổi nâng cao trình độ cho đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp. Ngoài ra sẽ có thêm nhiều nguồn lực đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp.

Theo bà Lê Kim Dung thách thức lớn nhất của lao động Việt Nam đó là tính cạnh tranh trong khi mức độ sẵn sàng của giáo dục nghề nghiệp Việt Nam còn chậm. Cạnh tranh giữa Việt Nam với các nước trên thế giới trong việc cung cấp nguồn lao động chất lượng cao ngày càng tăng đòi hỏi chất lượng giáo dục nghề nghiệp phải được cải thiện đáng kể theo hướng tiếp cận được các chuẩn của khu vực và thế giới nhằm tăng cường khả năng công nhận văn bằng chứng chỉ giữa Việt Nam và các nước khác.

Vì vậy, một trong những đề xuất Cục trưởng Cục Việc làm đưa ra đó là tăng cường tham gia xây dựng chương trình, giáo trình đào tạo và tổ chức giảng dạy, hướng dẫn thực tập và đánh giá kết quả học tập của người học tại cơ sở giáo dục nghề nghiệp cũng như tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kỹ năng nghề và đào tạo lại nghề cho ngư­ời lao động của doanh nghiệp. Đồng thời tăng cường các khoản chi cho hoạt động đào tạo nghề nghiệp của doanh nghiệp được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế theo quy định của pháp luật về thuế.

Cần kết nối giữa doanh nghiệp và giáo dục nghề nghiệp

Đại diện Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), ông Stephan Ulrich – Quản lý dự án Vùng Dự án Phát triển doanh nghiệp bền vững cho rằng CPTPP sẽ mang lại lợi ích rất nhiều cho Việt Nam cũng như lợi ích cho tất cả các nhóm thu nhập. CPTPP cũng sẽ giúp Việt Nam thu hút nhiều hơn nữa nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài trong các ngành may mặc, da giày, điện tử…, đặc biệt là các ngành thuộc lĩnh vực công nghệ. "Đây là xu hướng mà Việt Nam cần quan tâm thời gian tới" - ông Stephan Ulrich nhấn mạnh.

Theo thống kê có 33% doanh nghiệp cho rằng làm việc nhóm và 31% cho rằng khả năng trao đổi là quan trọng. Các doanh nghiệp cũng cho rằng các kỹ năng này không được dạy bài bản ở các trường đại học mà thường được hình thành và đào tạo trong quá trình lao động tại doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cũng cho rằng, nếu chỉ có nguồn nhân lực tốt mà chưa có quản trị tốt thì không đi đến đâu cả.

Về trình độ quản lý, đại diện ILO cho rằng, Việt Nam chỉ đứng cùng với các quốc gia như Kenya hay Nigeria chứ chưa thể đạt đến các quốc gia như Nhật Bản hay Hàn Quốc. “Vì vậy Việt Nam cần mở rộng đào tạo, phổ cập giáo dục, thúc đẩy học sinh tham gia 4 bộ môn: Khoa học, công nghệ, toán và kỹ thuật để tìm kiếm công việc có thu nhập cao hơn trong tương lai. Bên cạnh đó, giáo dục đào tạo và khởi nghiệp cần cải cách. Cần có sự kết nối giữa khu vực công và tư trong lĩnh vực đào tạo để làm sao lĩnh vực tư có thể đưa phản ứng, thúc đẩy cho lĩnh vực công thay đổi, cải tiến…”-  ông Stephan Ulrich nói.

GS. TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội nhà đầu tư nước ngoài cũng chia sẻ: “Khi nói đến thách thức của nguồn nhân lực trước thềm CPTPP phải xem lại nguồn nhân lực của Việt Nam. Phải nói rằng chất lượng nguồn nhân lực trong cơ cấu từng ngành là khác nhau. Hiện nay nguồn lao động Việt Nam trong các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp vẫn còn cao vì vậy, nếu lấy GDP/ tổng dân số vô hình chung năng suất lao động của Việt Nam bị thấp đi nhiều".

Tuy nhiên, theo quan điểm của GS.TSKH Nguyễn Mại thì chất lượng nguồn lao động của Việt Nam không phải là đáng báo động. Minh chứng cho điều này, GS. TSKH Nguyễn Mại cho biết, chúng ta nên tiếp cận về chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam ở 3 cách tiếp cận.

Một là, Luật Giáo dục sửa đổi mặc dù chưa được thông qua, tuy nhiên một số trường đại học như Đại học Thương mại hay Đại học Kinh tế Quốc dân đã thay đổi rất nhiều trong các chương trình đào tạo cử nhân. Cụ thể là hơn 80% số sinh viên ra trường đã có việc làm ngay. Ngoài ra, một số mô hình trường dạy nghề gắn với nhu cầu của doanh nghiệp cũng được thực hiện. Có nhiều mô hình tốt đã được triển khai chỉ tiếc là thời gian triển khai chậm.

Hai là, năm 2017 Việt Nam đã ghi nhận tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt mốc hơn 400 tỷ USD. Theo đó, xuất khẩu của Việt Nam đứng thứ 2 trong khu vực ASEAN và tại thị trường Mỹ Việt Nam từ vị trí “đáy” trong ASEAN 6, giờ cũng đã cải thiện nhiều hơn.

Ba là, năm 2017, kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam – Hàn Quốc đã tăng 30%, đạt hơn 80 tỷ USD. Hàn Quốc cũng là một trong những thị trường khó tính nhưng các sản phẩm của Việt Nam cũng đã đáp ứng được nhu cầu. Từ những cách tiếp cận vừa nêu, GS. TSKH Nguyễn Mại kết luận rằng chất lượng nguồn lao động không đáng lo.

Điều mà chất lượng nguồn lao động Việt Nam hiện nay đang thiếu đó chính là thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao như giám đốc điều hành doanh nghiệp. Vì vậy, cần phải quan tâm tới việc đào tạo nguồn nhân lực cấp cao này – GS.TSKH Nguyễn Mại khẳng định.

TS. Vũ Tiến Lộc cũng chia sẻ thêm: "VCCI cũng có kết nối cùng Bộ GD & ĐT và Bộ LĐ TB & XH kêu gọi các doanh nghiệp hợp tác với ngành giáo dục trong việc cải cách hệ thống giáo dục. Đặc biệt thay đổi tư duy và phương thức tổ chức giáo dục dạy nghề ở Việt Nam theo 6 hướng đồng hành, hợp tác"

6 hướng đồng hành, hợp tác  được Chủ tịch VCCI đưa ra là: Doanh nghiệp là người dự báo nhu cầu và đặt hàng với cơ sở đào tạo; doanh nghiệp tham gia xây dựng giáo trình cùng các cơ sở; doanh nghiệp tham gia giảng dạy; doanh nghiệp là nơi học viên thực tập, thực hành trong quá trình đào tạo; doanh nghiệp cùng cơ sở đào tạo kiểm định chất lượng của giáo dục đào tạo; và doanh nghiệp là nơi tiếp nhận và sử dụng nguồn lao động.

Chủ tịch VCCI cũng cho biết, Bộ LĐ TB & XH đã có chương trình thí điểm với mục tiêu đưa ra là 100 ngàn lao động sẽ được đào tạo theo phương thức này. Doanh nghiệp cùng với nhà trường cùng thực hiện công tác đào tạo. Như vậy sẽ không còn ranh giới giữa nhà trường và doanh nghiệp. Cộng đồng doanh nghiệp cũng là chủ nhân của hệ thống giáo dục đào tạo và là người hưởng lợi ích từ hệ thống này./.