Hội thảo nhằm lấy ý kiến xây dựng Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn áp dụng thống nhất các quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015.

Hành vi phạm tội ngày càng phổ biến, phức tạp, tinh vi

Phát biểu tại Hội thảo, Phó Chánh án TAND tối cao Nguyễn Trí Tuệ cho rằng, một trong những nội dung quan trọng được Bộ luật Hình sự năm 2015 (hiệu lực từ 01/01/2018) bổ sung mới là nhóm tội phạm trong lĩnh vực bảo hiểm, gồm: Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm; Tội gian lận BHXH, BH thất nghiệp; Tội gian lận BHYT; Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho người lao động. Việc tội phạm hoá một số hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm không chỉ thể hiện rõ quan điểm, chính sách của Đảng, Nhà nước ta trong việc bảo vệ và phát triển hệ thống an sinh xã hội, mà còn cho thấy các hành vi phạm này có tính chất phổ biến và gây nguy hiểm đáng kể cho xã hội.

Quang cảnh Hội thảo

Theo Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đào Việt Ánh, quy mô quỹ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp tương đối lớn. Hiện số người tham gia BHXH chiếm khoảng 30,4% số người trong độ tuổi lao động, số người tham gia BHYT chiếm khoảng 88% dân số cả nước. Hằng năm, Quỹ BHXH, BHYT chi trả cho 190 triệu lượt người hưởng. “Cùng với quy mô lớn như vậy nhưng tính chất hành vi vi phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BH thất nghiệp ngày càng phức tạp, tinh vi hơn. Vì vậy, những hành vi vi phạm đó nếu chỉ xử lý hành chính thì không đủ sức răn đe mà cần phải xử lý hình sự để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động”, ông Đào Việt Ánh nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Hoà Bình – Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, BHXH Việt Nam cho biết thêm, trước năm 2016, các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT gia tăng, xảy ra ở tất cả các khâu, như: Lập tờ khai cấp sổ lần đầu, quy trình cấp lại sổ BHXH, ghi và xác nhận thời gian công tác, thời gian tham gia BHXH; thu, nộp BHXH, BHYT; quản lý hồ sơ, giải quyết chế độ, chính sách BHXH, BHYT, sử dụng khoản tiền đóng góp vào quỹ BHXH, BHYT không đúng quy định… Chủ thể vi phạm đa dạng, gồm cả người tham gia, thụ hưởng BHXH, BHYT và các cơ sở khám chữa bệnh… không chỉ thiệt hại đến quỹ BHXH, BHYT mà còn gây ảnh hưởng đến an toàn xã hội. Quyền lợi bị ảnh hưởng, người lao động khiếu nại, tố cáo, thậm chí có nơi còn đình công. Bên cạnh đó, các hành vi nhằm trục lợi quỹ BHXH, BHYT cũng xảy ra ở nhiều địa phương ảnh hưởng đến sự cân bằng của quỹ BHXH, BHYT.

Từ năm 2016 đến nay, các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BH thất nghiệp vẫn diễn biến phức tạp, các hình thức trục lợi quỹ BHXH của các cá nhân, đơn vị ngày càng tinh vi, khó phát hiện… Tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT xảy ra ở hầu hết các địa phương với mức độ ngày càng nhiều.

Còn vướng mắc trong quy định xử lý

Trước tình hình nợ đọng, trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp ngày càng phức tạp, cơ quan BHXH đã thực hiện đồng bộ các biện pháp để tăng cường hiệu quả công tác xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này. Khi Luật BHXH năm 2014 có hiệu lực thi hành, tổ chức công đoàn được trao quyền khởi kiện ra Toà án đối với các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH. Cơ quan BHXH đã cung cấp kịp thời, đầy đủ cho tổ chức công đoàn danh sách, hồ sơ các đơn vị nợ BHXH để phục vụ khởi kiện. Tuy nhiên, việc khởi kiện của tổ chức công đoàn vẫn gặp nhiều khó khăn do quy định về việc uỷ quyền của người lao động, quyền khởi kiện của các tổ chức công đoàn trong các văn bản liên quan (Luật BHXH, Luật Công đoàn, Bộ Luật tố tụng dân sự) khó thực hiện và nhiều điểm chưa rõ.

Phó Chánh án TAND tối cao Nguyễn Trí Tuệ phát biểu khai mạc Hội thảo

Về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Tùng – Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học, TAND tối cao thẳng thắn bày tỏ: “Ở góc độ thi hành Bộ luật Hình sự, sau hơn 01 năm Bộ luật có hiệu lực thi hành, chúng ta chưa khởi tố vụ án nào, dù cơ quan BHXH đã gửi gần 40 hồ sơ sang cơ quan điều tra”. Ông Tùng cho rằng, một trong những nguyên nhân quan trọng là do quy định của Bộ luật Hình sự còn có những điểm chưa cụ thể, chưa chi tiết, cần phải có văn bản hướng dẫn bảo đảm áp dụng thống nhất, nếu không sẽ vướng mắc khi triển khai vào thực tiễn.

Cần sớm ban hành Nghị quyết hướng dẫn

Qua thực tiễn thi hành pháp luật hình sự thời gian qua, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, BHXH Việt Nam Nguyễn Hoà Bình đề nghị, Hội đồng thẩm phán TAND tối cao cần sớm ban hành Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về các tội phạm  liên quan đến bảo hiểm như: Dấu hiệu phạm tội trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BH thất nghiệp; thống nhất cách hiểu khái niệm “trốn đóng”, hành vi “Gian dối” và “Thủ đoạn khác”; hồ sơ, tài liệu cần thiết phục vụ công tác điều tra tội phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BH thất nghiệp; quy trình chuyển giao hồ sơ vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang cơ quan công an; vai trò cơ quan BHXH trong thực hiện các quy định của Bộ luật Hình sự…

Ông Nguyễn Văn Tùng, Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học, TAND tối cao cũng đề xuất, Nghị quyết cần hướng dẫn để thống nhất cách hiểu đối với một số khái niệm, tình tiết là yếu tố định tội, định khung hình phạt trong các điều luật, như: Gian lận BHXH, BH thất nghiệp, BHYT; trốn đóng bảo hiểm; thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt…

Đối với tội gian lận BHXH, BH thất nghiệp cần xác định rõ phạm vi BHXH bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện, xác định thế nào là “chiếm đoạt” tiền bảo hiểm và hướng dẫn cụ thể việc xác định số tiền chiếm đoạt… “Trường hợp, người thực hiện hành vi chiếm đoạt được số tiền từ 10 triệu đồng trở lên cho mỗi lần thực hiện mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay cả trường hợp người thực hiện hành vi chiếm đoạt nhiều lần khác nhau, mỗi lần đều dưới 10 triệu đồng nhưng tổng số tiền chiếm đoạt trên 10 triệu đồng cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự...”, ông Tùng nêu ví dụ.

Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đào Việt Ánh nhấn mạnh cần phải xử lý hình sự đối với các hành vi vi phạm

 trong lĩnh vực BHXH, BHYT và BH thất nghiệp

Đối với tội gian lận BHYT cũng cần phải làm rõ chiếm đoạt tiền BHYT đối với những loại chế độ nào, các chi phí khác mà thực tế người bệnh không sử dụng là chi phí gì. Đồng thời, xác định rõ phạm vi xử lý tội trốn đóng BHXH tại Điều 216 của Bộ luật Hình sự chỉ là BHXH bắt buộc, không điều chỉnh BHXH tự nguyện và hướng dẫn cụ thể việc không đóng hoặc đóng không đầy đủ theo quy định từ 06 tháng trở lên là 06 tháng liên tiếp hay không liên tiếp.

Mặc dù Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của Quốc hội quy định không xử lý hình sự đối với tội phạm mới quy định tại Điều 214, 215 và 216 của Bộ luật Hình sự đối với hành vi thực hiện trước thời điểm 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018. Tuy nhiên, các ý kiến cho rằng, Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao cũng nên nhắc lại và xác định rõ hướng xử lý bằng biện pháp hành chính hay dân sự. Đối với hành vi trốn đóng BHXH, BH thất nghiệp cho người lao động thì xác định đây là khoản nợ đọng và giải quyết theo quy định về quản lý thu bảo hiểm.