Sáng nay, 14/5, phát biểu giải trình làm rõ các vấn đề được ĐBQH nêu đối với dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho rằng các ý kiến phát biểu rất sâu sắc, toàn diện, thực tiễn, xác đáng để cùng nhau tham gia vào một dự thảo Luật vô cùng có ý nghĩa của nền hành chính nhà nước.

Bộ trưởng nhấn mạnh, đây được coi như một dấu mốc lịch sử của nền lập pháp Việt Nam vì lần đầu tiên sau gần 80 năm kể từ ngày thành lập nước, trên cơ sở chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội xem xét và sẽ quyết định thay đổi mô hình, chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp.

"Đây là một cuộc cải cách thể chế và hành chính toàn diện mang tính kiến tạo sâu sắc, phản ánh tầm nhìn chiến lược và quyết tâm đổi mới của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương, của Tổng Bí thư, của Quốc hội, Chính phủ để đất nước chúng ta đủ điều kiện vững bước vào kỷ nguyên mới", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Phiên thảo luận hôm nay cũng coi như một dấu ấn mang tính lịch sử, có tính đột phá từ tư duy quản lý hành chính sang quản trị, kiến tạo và phục vụ cho một chính quyền địa phương; từ phân công hành chính sang phân cấp, phân quyền, trao quyền đồng thời một cách rất rõ ràng, thực chất; và từ bộ máy hành chính của chính quyền địa phương cồng kềnh, tầng nấc sang một hệ thống hành chính địa phương tinh gọn với mục tiêu gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân tốt hơn.

Với tinh thần và ý nghĩa có tính lịch sử như vậy, Bộ trưởng cho biết, sẽ tiếp thu cơ bản tối đa các ý kiến phát biểu xác đáng của các ĐBQH.

Về nguyên tắc và yếu tố xuyên suốt của dự thảo Luật để thay đổi nền hành chính địa phương, Bộ trưởng cho biết, tập trung vào 4 yếu tố cơ bản.

Thứ nhất, xác lập chỉnh thể cấu trúc pháp lý của chính quyền địa phương 2 cấp trên nền tảng tuân thủ một số điều có liên quan đến Hiến pháp đang sửa đổi và trên nền tảng thể chế hóa chủ trương của Đảng theo tinh thần Nghị quyết 60-NQ/TW Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương vừa qua, theo Kết luận 126, Kết luận 127, Kết luận 137 và một số chủ trương lớn của Đảng trong tổng thể cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị và trong mục tiêu, yêu cầu phải xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.

Thứ hai, kế thừa, bổ sung, phân định một cách rành mạch về thẩm quyền, phân cấp, phân quyền, ủy quyền. Đây cũng là một nội dung rất cốt lõi để phân định việc phân cấp, phân quyền và ủy quyền giữa Trung ương với địa phương và giữa cấp chính quyền địa phương với nhau; làm cơ sở pháp lý để toàn bộ hệ thống pháp luật chuyên ngành sẽ sửa đổi, bổ sung hoặc xây dựng mới; đồng thời, thúc đẩy sự chủ động, năng động, sáng tạo của chính quyền địa phương theo phương châm đã được Tổng Bí thư Tô Lâm quán triệt: “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Thứ ba, minh định thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương cho phù hợp với yêu cầu quản trị địa phương trong tình hình mới, trong giai đoạn phát triển mới của đất nước chúng ta.

Thứ tư, thiết lập đầy đủ, toàn diện cơ sở pháp lý để tháo gỡ tất cả những khó khăn, rào cản, vướng mắc cho việc chuyển đổi chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp nhưng gắn với đó là có thể phải thực hiện được ngay việc phân cấp, phân quyền và ủy quyền theo chủ trương của Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương để địa phương thực hiện đúng mục tiêu như đã nêu trên.

Về một số nội dung nhận được nhiều sự quan tâm của ĐBQH, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà nêu rõ, đối với nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp và ủy quyền đã cơ bản kế thừa quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương được Quốc hội ban hành ngày 19/2/2025 nhưng hoàn thiện hơn về mặt kỹ thuật lập pháp để bảo đảm tính chính trị, tính pháp lý, yêu cầu quản trị và tạo cơ sở để dẫn dắt cho tất cả các luật chuyên ngành tuân thủ, kịp thời sửa đổi, bổ sung. Đây cũng là những yếu tố rất cơ bản để quyết định hiệu quả vận hành của chính quyền địa phương 2 cấp.

Quang cảnh phiên họp. 

Theo đó, dự thảo Luật đã xác lập một cách rất đầy đủ về nguyên tắc, phạm vi, chủ thể, nội dung, hình thức, điều kiện để phân cấp, phân quyền và ủy quyền. Cùng đó, kèm theo cả cơ chế kiểm soát để bảo đảm phát huy vai trò chủ thể của chính quyền địa phương trong quyết định, trong tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm mọi công việc thuộc thẩm quyền được giao.

Bên cạnh đó, phải bảo đảm phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về quyền lực nhà nước là “thống nhất nhưng có sự phân công phù hợp giữa các cơ quan, tổ chức thực hiện về lập pháp, hành pháp và tư pháp, đặc biệt là giữa Trung ương với địa phương”.

Trong đó, nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền đã được Bộ Nội vụ và Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cùng rà soát một cách thận trọng, kỹ lưỡng và cũng dự liệu cả những vấn đề có thể phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện để thiết lập một cơ chế điều hành sáng tạo, năng động, linh hoạt cho chính quyền địa phương.

Đồng thời, như các ĐBQH đã nêu, tại khoản 4 Điều 11 dự thảo Luật quy định trong những trường hợp cần thiết thì UBND hoặc Chủ tịch UBND tỉnh phải kịp thời giải quyết các vấn đề, bảo đảm công tác điều hành thông suốt, không để đình trệ, gián đoạn.

"Điều này là phù hợp với nguyên tắc của tổ chức chính quyền và gắn với thẩm quyền, trách nhiệm về phân cấp, phân quyền nhưng không buông lỏng, là công cụ để bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của người dân, lợi ích của nhà nước", Bộ trưởng cho biết.

Một số ĐBQH băn khoăn thế nào là “trường hợp cần thiết”, theo Bộ trưởng, có thể lý giải là các trường hợp: cơ quan chuyên môn hoặc cấp xã không đủ năng lực để thực hiện một nhiệm vụ nào đó; phát sinh những vấn đề khẩn cấp, phức tạp, nhạy cảm, vượt quá khả năng giải quyết ở cấp dưới; các nhiệm vụ đột xuất bất thường cần phải phản ứng nhanh và kịp thời; khi Chủ tịch UBND tỉnh xác định có dấu hiệu trì trệ và né tránh; các tình huống cần phải điều phối, điều hòa liên vùng, liên xã trong trường hợp cấp bách.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng cho rằng, các tình huống trong thực tiễn rất đa dạng, phong phú, nếu không có cơ chế này thì không thể bảo đảm yêu cầu vận hành trơn tru, liên thông, thống nhất, hiệu quả. Liên quan đến nội dung này, điều 5 của Luật Tổ chức Chính phủ đã quy định Thủ tướng Chính phủ xử lý trong tình huống cần thiết.

Nguyên tắc phân định thẩm quyền như vậy thì làm thế nào để có thể thực hiện được ngay? Bộ trưởng cho biết, hiện nay có tới 177 luật quy định thẩm quyền của các Bộ trưởng, 152 luật quy định thẩm quyền cụ thể của Thủ tướng và 170 luật quy định rất cụ thể về thẩm quyền của HĐND và UBND cấp huyện.

Qua rà soát, Bộ Nội vụ nhận thấy, có 474 nhiệm vụ trong 104 luật, 249 nghị định và thông tư sẽ phân cấp cho chính quyền địa phương 140 nhiệm vụ; phân định lại thẩm quyền cho chính quyền cấp xã là 300 nhiệm vụ cùng với 90/99 nhiệm vụ trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành.

“Việc này phải làm ngay và các bộ hiện nay đang rất khẩn trương để ban hành các nghị định để thực hiện nội dung này”, Bộ trưởng nêu rõ.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ sẽ tiếp thu ý kiến ĐBQH để phạm vi bao quát đầy đủ, toàn diện, chặt chẽ và thực chất, bảo đảm cải cách đầy đủ, toàn diện.

Về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, các ĐBQH bày tỏ sự đồng tình rất cao, Bộ Nội vụ sẽ tiếp thu để hoàn thiện theo hướng tăng cường vai trò hoạt động của HĐND, UBND, Chủ tịch UBND 2 cấp đặc biệt là đối với cấp xã.

Về điều khoản chuyển tiếp, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà nêu rõ, ngay sau khi Luật này được Quốc hội thông qua, Chính phủ sẽ phải ban hành 25 nghị định để triển khai kịp thời việc vận hành của chính quyền địa phương 2 cấp cũng như phân cấp, phân quyền, ủy quyền cho chính quyền địa phương.

Đối với một số nội dung khác trong dự thảo Luật được các ĐBQH cho ý kiến, Bộ Nội vụ sẽ tiếp thu tối đa và nghiên cứu để hoàn thiện dự thảo Luật có chất lượng cao nhất.

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, từ kinh nghiệm hoạt động thực tiễn hết sức phong phú tại các ngành, địa phương, lĩnh vực trong cả nước, các ý kiến phát biểu của ĐBQH đã thể hiện trí tuệ sâu sắc và sự tán thành cao với sự cần thiết, những nội dung cơ bản của việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương và trình Quốc hội thông qua ngay tại Kỳ họp thứ Chín, tạo cơ sở pháp lý để thực hiện sắp xếp tổ chức hệ thống chính trị của cả nước. Đồng thời, xây dựng chính quyền địa phương tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Phó Chủ tịch Quốc hội ghi nhận, ý kiến của các ĐBQH vừa bao quát toàn diện, vừa cụ thể, thiết thực và tập trung vào các vấn đề trọng tâm của cả 2 dự thảo. Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ chỉ đạo tổng hợp ý kiến đầy đủ của các ĐBQH để các cơ quan trình nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, chỉnh lý và trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Đối với dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp sẽ họp để tiếp thu giải trình ý kiến của các ĐBQH thảo luận tại tổ, thảo luận tại Hội trường và ý kiến góp ý của nhân dân (đến nay đã lên tới hàng triệu ý kiến).

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho biết, theo chương trình Kỳ họp, Ủy ban Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp sẽ trình Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự thảo Nghị quyết thêm một phiên họp nữa sau khi đã tiếp thu ý kiến và chỉnh lý theo ý kiến góp ý của nhân dân và ý kiến thảo luận của ĐBQH tại tổ và tại Hội trường.