Ngày 2/6, Bộ LĐTB&XH phối hợp với Văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tổ chức Hội thảo công bố báo cáo nghiên cứu khoảng trống trong tham gia BHXH ở một số ngành tại Việt Nam.

Theo thống kê Diện bao phủ BHXH và xu hướng gia nhập hệ thống trong giai đoạn 2005-2015 tại Việt Nam, mức độ bao phủ BHXH còn thấp và tăng rất chậm, trong đó tỉ lệ bao phủ còn thấp với những người cao tuổi. Trong năm 2015, tỉ lệ bao phủ BHXH trong tổng lực lượng lao động chỉ chiếm 23%. Tỉ lệ bao phủ trong lực lượng lao động có quan hệ lao động là 58%. Trong đó, một số ngành sản xuất có độ bao phủ BHXH rất thấp như: Ngành xây dựng chỉ 6% được bao phủ; ngành sản xuất, kinh doanh mây tre đan chỉ 20% lực lượng lao động được bao phủ.

Tại Hội thảo, các chuyên gia, đại biểu trong nước và quốc tế chia sẻ các nghiên cứu về khoảng trống trong tham gia BHXH ở một số ngành tại Việt Nam; thảo luận các giải pháp nhằm mở rộng diện bao phủ BHXH.

Bà Paulette Casttel, chuyên gia tư vấn của ILO đánh giá, mặc dù hệ thống BHXH của Việt Nam đã mở rộng với người lao động trong khu vực kinh tế tư nhân được hơn 20 năm, tuy nhiên bộ phận người nghỉ hưu từ khu vực tư trên tổng số người hưởng lương tăng rất chậm. Tỉ lệ tham gia vào chế độ bảo hiểm tự nguyện ở Việt Nam còn thấp. Một bộ phận không nhỏ người đóng rút sớm khi họ rời khỏi các doanh nghiệp có quan hệ lao động (hoặc trả lương).

"Qua nghiên cứu cho thấy, các ngành xây dựng, sản xuất mây tre đan... thường sử dụng nhân công tạm thời thông qua hợp đồng miệng, trả công nhật. Quan điểm của các doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động này là chỉ những người lao động gắn kết lâu dài mới được ký hợp đồng và mua bảo hiểm. Bằng chứng cho thấy, người lao động thỏa mãn với đề xuất của chủ lao động về việc doanh nghiệp sẽ trả cho người lao động mức lương thực nhận cao hơn và giảm khoản tiền để đóng BHXH đi", bà Paulette Casttel phân tích nguyên nhân khiến một số ngành có tỉ lệ bao phủ BHXH ở mức thấp.

Về nguyên nhân của thực trạng độ bao phủ BHXH thấp, bà Nguyễn Thị Diệu Hồng, chuyên gia về an sinh xã hội Việt Nam cho rằng, có sự thiếu liên thông giữa BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện; thiếu sự gắn kết giữa các chế độ trong một hệ thống an sinh xã hội (như giữa hưu trí BHXH và hưu trí xã hội có sự hỗ trợ của Nhà nước cho người cao tuổi). Công tác tổ chức thực hiện các chế độ của BHXH dẫn đến việc thực thi các quy định của Luật BHXH còn bị hạn chế. Bên cạnh đó, mức độ tuân thủ tham gia BHXH của các doanh nghiệp không cao; tình hình nợ BHXH còn lớn, nhất là với khối doanh nghiệp ngoài Nhà nước; nhận thức của người lao động về ý nghĩa và vai trò của BHXH còn hạn chế; xu hướng hưởng BHXH một lần của người lao động dẫn đến mất hiệu lực bao phủ bảo hiểm.

Từ đó, bà Nguyễn Thị Diệu Hồng đề xuất: Với nguyên tắc "khuyến khích nâng cao khả năng tự bảo đảm an sinh xã hội của người dân", cần phát triển hệ thống BHXH đa tầng với sự liên thông giữa bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm tự nguyện, chủ yếu dựa trên đóng góp của người dân có hỗ trợ, đảm bảo của Nhà nước; cải thiện chất lượng dịch vụ phục vụ của cơ quan BHXH để tạo niềm tin cho các bên tham gia. Đặc biệt là cần sớm xây dựng bộ chỉ số đánh giá sự hài lòng của doanh nghiệp, người dân đối với thủ tục hành chính BHXH; tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức về ý nghĩa, vai trò của chính sách an sinh xã hội nói chung và chính sách BHXH nói riêng. Bên cạnh đó là phát huy vai trò kiểm tra, giám sát của các tổ chức công đoàn; tăng cường thực hiện nghiên cứu về những hạn chế trong tham gia BHXH của các bên (bao gồm cả trốn đóng bảo hiểm) để có những sửa đổi pháp luật, chính sách phù hợp dựa trên bằng chứng.