Già hóa nhanh tạo sức ép lớn lên hệ thống an sinh

Theo Phó Trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thế Mạnh, Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh hiếm thấy trong khu vực, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải điều chỉnh mạnh mẽ hệ thống an sinh xã hội để thích ứng. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu, phát triển các sản phẩm tài chính an sinh chuyên biệt không chỉ góp phần ổn định thu nhập cho người cao tuổi mà còn giúp giảm áp lực ngân sách, bảo đảm khả năng tiếp cận bền vững các dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Việt Nam đang chứng kiến tốc độ già hóa nhanh hàng đầu châu Á, với tỷ lệ người trên 65 tuổi tăng gần gấp đôi chỉ trong hơn một thập kỷ. Điều này kéo theo gánh nặng lớn về chăm sóc sức khỏe khi phần lớn người cao tuổi mắc nhiều bệnh mạn tính, nhu cầu khám chữa bệnh và dịch vụ chăm sóc dài hạn tăng mạnh, làm chi phí y tế toàn xã hội ngày càng lớn.

Phó trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thế Mạnh trình bày tham luận tại Hội thảo.

Số liệu BHXH Việt Nam cho thấy năm 2023, người cao tuổi thực hiện khoảng 74,4 triệu lượt khám chữa bệnh, số chi phí BHYT chi trả lên tới hơn 59,4 nghìn tỷ đồng. Trong khi tuổi thọ trung bình hơn 73 năm, tuổi thọ khỏe mạnh chỉ khoảng 64 năm, đồng nghĩa gần mười năm cuối đời người cao tuổi phải sống chung với bệnh tật.

Hệ thống BHXH hiện mới bảo đảm lương hưu hoặc trợ cấp hằng tháng cho khoảng 36% người cao tuổi. Hơn mười triệu người còn lại không có nguồn thu ổn định, chủ yếu dựa vào gia đình hoặc lao động tự do, dẫn đến rủi ro tài chính và hạn chế khả năng bảo vệ an sinh trong bối cảnh già hóa nhanh.

Phó Trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thế Mạnh cũng chỉ rõ: Việt Nam hiện thiếu các sản phẩm tài chính chuyên biệt dành cho người cao tuổi, trong khi nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức đã xây dựng hệ sinh thái an sinh đa tầng với bảo hiểm chăm sóc dài hạn, quỹ hưu trí bổ sung, tín dụng thân thiện với người già… Những công cụ này không chỉ giúp người cao tuổi chủ động tài chính mà còn giảm gánh nặng ngân sách trong dài hạn.

Dù Nghị quyết 28-NQ/TW về cải cách BHXH đã định hướng xây dựng hệ thống đa tầng, nhưng Việt Nam chưa triển khai bảo hiểm chăm sóc dài hạn – trụ cột của các nền kinh tế già hóa. Nghị quyết 42-NQ/TW cũng mới dừng ở mục tiêu giảm bất bình đẳng, mở rộng dịch vụ xã hội, chưa hình thành được cấu trúc đầy đủ cho kinh tế bạc. Điều này khiến nguy cơ “già trước khi giàu” ngày càng rõ rệt.

Phát huy yếu tố con người trong phát triển kinh tế bạc

Để ứng phó hiệu quả, theo ông Nguyễn Thế Mạnh, cần trước hết rà soát, hoàn thiện hệ thống thể chế liên quan đến người cao tuổi và kinh tế bạc. Việc xây dựng báo cáo tổng thể về đặc điểm, nhu cầu và mức độ tham gia kinh tế của người cao tuổi tạo căn cứ chiến lược cho hoạch định chính sách, biến thách thức già hóa thành động lực phát triển.

Hội thảo khoa học “Kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới”.

Cùng với đó, cần nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, áp dụng linh hoạt vào bối cảnh Việt Nam. Các cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng đối với doanh nghiệp đầu tư vào dịch vụ người cao tuổi sẽ khuyến khích khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ, tạo nguồn lực xã hội hóa lớn hơn cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, công nghệ hỗ trợ và dịch vụ an sinh.

Một định hướng quan trọng là phát triển các sản phẩm tài chính an sinh chuyên biệt như bảo hiểm chăm sóc dài hạn tự nguyện, quỹ hưu trí bổ sung, chương trình tiết kiệm tuổi già. Đây là những công cụ giúp phân bổ rủi ro giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân, hỗ trợ người cao tuổi chủ động chuẩn bị tài chính, giảm phụ thuộc vào gia đình hoặc trợ cấp ngân sách.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy bảo hiểm chăm sóc dài hạn là giải pháp hiệu quả để đáp ứng nhu cầu chăm sóc tại nhà, tại cơ sở và trong cộng đồng; đồng thời giảm tải hệ thống y tế và giúp người cao tuổi duy trì cuộc sống độc lập.

Song song, cần xây dựng hệ thống dịch vụ chăm sóc gắn với y tế cơ sở, phát triển mô hình chăm sóc tại nhà, chăm sóc cộng đồng - những mô hình phù hợp với điều kiện văn hóa và năng lực tài chính của Việt Nam. Việc thúc đẩy công nghệ AgeTech cũng sẽ giúp người cao tuổi giám sát sức khỏe từ xa, sống an toàn và kết nối thuận tiện với dịch vụ y tế.

Một nội dung đáng chú ý khác là huy động trí tuệ và kinh nghiệm của người cao tuổi. Việc tạo điều kiện để họ tiếp tục tham gia lao động linh hoạt, tư vấn, truyền nghề… vừa giúp tăng thu nhập, vừa khai thác hiệu quả “nguồn lực chất xám bạc” cho sự phát triển của nền kinh tế tri thức.

Bên cạnh việc hoàn thiện chính sách và phát triển sản phẩm tài chính an sinh, việc nâng cao nhận thức toàn xã hội về vai trò và tiềm năng của người cao tuổi là nhiệm vụ lâu dài. Hội Người cao tuổi Việt Nam giữ vai trò nòng cốt trong công tác truyền thông, kết nối nguồn lực và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng.

Già hóa dân số không chỉ là thách thức mà còn mở ra cơ hội hình thành và phát triển kinh tế bạc - một lĩnh vực có tiềm năng lớn trên thế giới. Trong đó, BHXH, BHYT và các công cụ tài chính an sinh chuyên biệt giữ vai trò trụ cột để bảo đảm an sinh xã hội, hỗ trợ người cao tuổi và giảm gánh nặng ngân sách.

Việc sớm triển khai những chính sách đồng bộ, hiện đại, phù hợp thực tiễn sẽ giúp Việt Nam chủ động ứng phó với già hóa dân số, biến thách thức thành động lực phát triển bền vững trong giai đoạn mới./.